…απαντήσεις & λόγια κάποιων φίλων.

Μάλιστα…, τουλάχιστον κάποιοι άνθρωποι είχαν την ευαισθησία, την θέληση και την αξιοπρέπεια να απαντήσουν στις προηγούμενες σκέψεις μου. Μπορεί μόνο ο κ. Χατζόπουλος να «εξέθεσε» τον εαυτό του με μια δημόσια απάντηση, αλλά ευτυχώς υπήρξαν αρκετοί ακόμη που προβληματίστηκαν από αυτά που διάβασαν, είτε επικοινώνησαν μαζί μου προσωπικά, είτε μέσω της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας. Πιστεύω όμως ότι κάποια θέματα που θίχτηκαν πρέπει να συζητηθούν ευρύτερα. Εν πάση περιπτώσει, θα δώσω το λόγο σε κάποιους φίλους μου, οι οποίοι μπλέκονται στη σκέψη και στα λόγια μου.

Ξεκινώντας με τα λεγόμενα του κ. Χατζόπουλου, δεν μπορώ παρά να  εκφράσω τη γνώμη μου, ότι τα περισσότερα από όσα λέγονται δεν αποτελούν παρά… ευχές. Αν και «όλες οι ηλικίες είναι μέλη μίας ενιαίας κοινωνίας», σίγουρα η κοινωνία αυτή έχει κανόνες και όρους που επιτρέπουν στα διάφορα κομμάτια της να εξουσιάζουν άλλα. Κάτι που νομίζω ότι κατά κανόνα ισχύει στις σχέσεις ανηλίκων – ενηλίκων. Και βέβαια «δεν μπορεί κανείς να κατακρίνει κάποιους λόγω της ηλικίας τους», αλλά νομίζω ότι δεν πρέπει να μπορεί επίσης κανείς να καθορίζει τη ζωή των άλλων λόγω της ηλικία του. Ο Α.Σ.Νηλ, ιδρυτής του Σάμμερχιλ, είχε περιγράψει από το 1960 στο βιβλίο του «Θεωρία & πράξη της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης» μία κατάσταση η οποία νομίζω ότι εξακολουθεί να είναι η επικρατούσα:

«Ενάντια στην ελευθερία των παιδιών προβάλλεται συχνά η αντίρρηση: Η ζωή είναι τόσο σκληρή και πρέπει να διαπαιδαγωγήσουμε τα παιδιά έτσι που να είναι ικανά να ζήσουν. Για τούτο πρέπει να τα μάθουμε πειθαρχία. Αν τα αφήσουμε τώρα να κάνουν ότι θέλουν αυτά, πώς θα μπορέσουν αύριο να πάνε να εργαστούν κάτω από κάποιον προϊστάμενο; Πώς θα μπορέσουν να συναγωνιστούν τους άλλους που έμαθαν πειθαρχία; Πώς θα αποκτήσουν κάποτε την ικανότητα να αυτοπειθαρχούν;

Όποιος αναγνωρίζει την ελευθερία στα παιδιά και ταυτόχρονα προβάλλει τα παραπάνω επιχειρήματα, δεν έχει καταλάβει ότι ξεκινάει από μια αθεμελίωτη κι αναπόδεικτη προϋπόθεση, από τον ισχυρισμό ότι ένα παιδί δεν μπορεί να μεγαλώσει ή να αναπτυχθεί αν δεν αναγκαστεί για αυτό.»

Συνεχίζοντας την ανάγνωση & φτάνοντας στο ότι «τα μέλη ΔΕΠ εκλέγονται από εκλεκτορικά σώματα ώστε να έχουν τα απαιτούμενα προσόντα για να παράγουν και να μεταβιβάζουν γνώση. Τα προσόντα συνεπώς των καθηγητών σας στο πανεπιστήμιο είναι αδιαμφισβήτητα», μου έρχονται στο νου τα λόγια του Φ.Φερρέρ, του ελευθεριακού παιδαγωγού που δολοφονήθηκε το 1909 από το κράτος της Ισπανίας,

«ο αληθινός δάσκαλος είναι αυτός που προστατεύει καλύτερα το μαθητή από τις ιδέες του δασκάλου, από τις παράξενες ιδιοτροπίες του, αυτός που μπορεί με τον καλύτερο τρόπο να απευθυνθεί στις δυνάμεις του ίδιου του παιδιού.»

ή θυμάμαι και εκείνον ακόμη, τον Κώστα τον Χατζηχρήστο που έλεγε σε μια συνέντευξή του:

«Ο καλός δάσκαλος δε διδάσκει ποτέ σε σχολές. Σε διδάσκει με τη ζωή του, χωρίς να το καταλαβαίνει. Μόνο το να αποδεχθείς ότι μπορείς να μάθεις σε κάποιον κάτι, σε κάνει καλό δάσκαλο. Η αλήθεια δε διδάσκεται. Μόνο τη ζούμε.»

Απλά ίσως ο καθένας ορίζει διαφορετικά τα προσόντα του δασκάλου ή του καθηγητή… Όσον αφορά το γεγονός ότι «οι σπουδές στο Πανεπιστήμιο προϋποθέτουν αγώνα από μέρους σας και προ πάντων να ακολουθήσετε την εκπαιδευτική διαδικασία με ότι αυτή απαιτεί», δεν θεωρώ ότι οπωσδήποτε πρέπει να συνδεθεί με τη πιθανότητα «η συμμετοχή {…} στην εκπαιδευτική διαδικασία» να με κάνει να νιώθω «πολύ {…} πιο άνετα στην παρακολούθηση των μαθημάτων». Αντιθέτως επιμένω ότι, όπως έχει γράψει και ο Ρ. Βάνεγκεμ στο «Μήνυμα στους ζωντανούς»,

«το να μαθαίνεις χωρίς επιθυμία σημαίνει να ξεμαθαίνεις να επιθυμείς»

και ότι αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι

«να απελευθερώσουμε την επιθυμία για γνώση από τον καταναγκασμό».

Συνεχίζοντας δεν θα διαφωνήσω στο ότι «η αντιπαλότητα» όχι μόνο με τους καθηγητές, αλλά και σε άλλους χώρους με άλλους ανθρώπους, «δεν θα ωφελήσει» και πολύ, όταν βέβαια όλοι λειτουργούμε με τους ίδιους όρους και μοιραζόμαστε τις ίδιες επιδιώξεις. Το γεγονός και μόνο ότι επικρατεί η άποψη πως «για να κρίνετε κάποιον θα πρέπει να έχετε τα ίδια ή μεγαλύτερα από εκείνον προσόντα», νομίζω ότι δεν αφήνει και πολλά περιθώρια τουλάχιστον για την απαιτούμενη ισοτιμία.

Προχωρώντας στην αδιαμφισβήτητη παραδοχή «θα πρέπει το αντικείμενο που σπουδάζεται να σας έλκει και να σας αρέσει», δεν μπορώ παρά να ενισχύσω αυτή τη γνώμη & να την επεκτείνω λίγο, παραθέτοντας τις απόψεις δύο φίλων μου, του Φ.Φερρέρ και πάλι, καθώς και του W.Blake, ενός από τους «μπεάτους ή της μη συμμορφώσεως τους άγιους», όπως έλεγε ο Ανδρέας ο Εμπειρίκος:

«Η εκπαίδευση και η διδασκαλία πρέπει να στηρίζονται αποκλειστικά στην αυθόρμητη επιθυμία των μαθητών να αποκτήσουν γνώσεις και να τους επιτρέπει να μαθαίνουν με το δικό τους ρυθμό.»

«Ο αετός δεν έχασε ποτέ του τόσο χρόνο, όσο τότε που βάλθηκε να μάθει απ’ το κοράκι.»

Όσον αφορά  «το θέμα αν θα βρεις δουλειά μετά την απόκτηση του πτυχίου» & το αν «δήθεν τα πανεπιστήμια κάνουν κατάρτιση για να δημιουργήσουν ανθρώπους «μηχανές» και όχι ανθρώπους με παιδεία», ίσως δεν διατύπωσα αρκετά καθαρά τις απόψεις μου στο πρώτο κείμενο. Για το ζήτημα της δουλειάς, είναι κάτι που το θεωρώ άσχετο από την ουσιαστική εκπαίδευση, μιας και θεωρώ ότι η πραγματική καλλιέργεια και παιδεία, η ουσιαστική εκπαίδευση των ανθρώπων δεν μπορεί να επιτευχθεί στην ολότητά της σε μια κοινωνία στην οποία για να ζήσεις πρέπει να μπεις στο μηχανισμό της μισθωτής σκλαβιάς. Αντιθέτως πιστεύω ότι σήμερα ο ρόλος του πανεπιστημίου μάλλον είναι αυτό το «δήθεν», και το μόνο για το οποίο θα μπορούσε να κατηγορηθεί ίσως το ελληνικό πανεπιστήμιο από κάποιον ο οποίος αποδέχεται τις «ανάγκες» της σημερινής κοινωνίας, είναι η καθυστέρησή του στην προσαρμογή σε αυτή την πραγματικότητα. Όπως λέει και ο γνωστός και μη εξαιρετέος N. Chomsky:

«Σε αυτήν την εποχή της αποβλάκωσης που φέρνει η κατάτμηση και ο διαμελισμός της γνώσης, σε αυτήν την εποχή κάθε προσπάθεια γενικής παιδείας αντιμετωπίζεται a priori με περιφρόνηση»

και νομίζω ότι έχει αρκετά καλή αίσθηση του τι πραγματικά συμβαίνει.

Συνεχίζοντας με όσα λέγονται περί «αρετής», θα αφήσω τον περιπλανώμενο Οδυσσέα της ψυχής του ανθρώπου, τον Νίκο Καζαντζάκη να δώσει τη δική του άποψη, μέσα από τη βίβλο του, την «Ασκητική», όσο και αν αυτή ίσως ξενίσει:

«Καθένας έχει το δρόμο τον εδικό του που τόνε φέρνει στη λύτρωση – ο ένας την αρετή, ο άλλος την κακία. Αν ο δρόμος που οδηγάει στη λύτρωσή σου είναι η αρρώστια, η ψευτιά, η ατιμία, χρέος σου να βυθιστείς στην αρρώστια, στην ψευτιά, στην ατιμία, για να τις νικήσεις. Αλλιώς δε σώζεσαι. Αν ο δρόμος που οδηγάει στη λύτρωσή σου είναι η αρετή, η χαρά, η αλήθεια, χρέος σου να βυθιστείς στην αρετή, στη χαρά, στην αλήθεια, για να τις νικήσεις, να τοις αφήσεις πίσω σου. Αλλιώς δε σώζεσαι. Δεν πολεμούμε τα σκοτεινά μας πάθη με νηφάλια, αναιμικιά, ουδέτερη, πάνω από τα πάθη αρετή. Παρά με άλλα σφοδρότερα πάθη. Αφήνουμε τη θύρα μας ανοιχτή στην αμαρτία. Δε βουλώνουμε τα’ αυτιά μας να μην ακούσουμε τις Σειρήνες. Δε δενόμαστε από φόβο στο κατάρτι μιας μεγάλης ιδέας. Μήτε παρατούμε το καράβι και χανόμαστε γρικώντας, φιλώντας τις σειρήνες. Παρά εξακολουθούμε την πορεία μας, αρπάζουμε και ρίχνουμε τις Σειρήνες στο καράβι μας και ταξιδεύουν κι αυτές μαζί μας. Τούτη είναι, σύντροφοι, η καινούρια Ασκητική μας!»

Τελειώνοντας κ. Χατζόπουλε, δεν γνωρίζω ποιες είναι οι πηγές σας για τη γη, τη γεωργία και τη σχέση μου με αυτήν, αλλά με εντυπωσιάσατε με τη τελευταία σας παράγραφο. Βέβαια μπορεί να διαφωνούμε στο αν είναι απαραίτητη η υπάρχουσα τεχνολογική εξέλιξη στο ζήτημα της γεωργίας, μιας και δεν ανήκω στους ανθρώπους που περιγράφει ο A.Paz στο παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο του «Ταξίδι στο παρελθόν»:

«Πολλοί άνθρωποι {…} πιστεύουν ότι η απελευθέρωση του ανθρώπου έγκειται στην επίτευξη του πολιτισμού της σχόλης, όταν οι πατάτες, τα λάχανα, το στάρι και τα λουλούδια θα ξεφυτρώνουν από τη γη με την εντολή ενός ρομπότ. Ίσως να ελπίζουν ότι μια μηχανή θα μασάει τα τρόφιμα και θα τους τα φτύνει στο στόμα για να μην έχουν παρά να τα χωνέψουν. Σα να κάθεσαι κάτω από τη συκιά με το στόμα ανοιχτό, περιμένοντας τα σύκα να ωριμάσουν και να πέσουν στο στομάχι σου από μόνα τους.»

αλλά δέχομαι ότι «δεν έχει νόημα να φοβάται κάποιος ότι θα πεινάσει» αφού όντως κάποιος «μπορεί να παράγει όλα τα προς το ζειν απευθείας από τη μητέρα γη», και θα δεχόμουν ότι περιλαμβάνομαι σε αυτούς που δηλώνουν, όπως περιγράφει ο Χέλντερλιν στον «θάνατο του Εμπεδοκλή»:

«Κι ανοιχτά αφιέρωνα την καρδιά μου στην σοβαρή και πονεμένη γη, και συχνά, μέσα στην ιερή νύχτα, της υποσχέθηκα να την αγαπώ πιστά μέχρι τον θάνατο, χωρίς φόβο, μαζί με το βαρύ φορτίο του πεπρωμένου της, μη περιφρονώντας κανένα από τα αινίγματά της. Έτσι, δέθηκα μαζί της με θανάσιμα δεσμά.»

χωρίς βέβαια να παραγνωρίζω το γεγονός ότι το τεράστιο ποσοστό της γης στην Ελλάδα που μένει «ανεκμετάλλευτο» (μη γνωρίζοντας τί ακριβώς εννοεί ο καθένας με την λέξη αυτή όσον αφορά τη γη) απλά είναι ιδιοκτησία κάποιων οι οποίοι για να επιτρέψουν στον οποιοδήποτε να την καλλιεργήσει για τα προς το ζειν, ζητάνε κάποιο χρηματικό αντίτιμο, το οποίο δεν μπορεί ο καθένας να έχει, αν υποθέσουμε ότι ξεκινάει από το μηδέν.

Αυτά είχα να πω εγώ και κάποιοι από τους φίλους μου, με κάποια χαρά για το ότι «η ελευθερία της σκέψης και η ελευθερία του λόγου που είναι χαρακτηριστικά του ακαδημαϊκού χώρου καθώς και η σύγχρονη τεχνολογία, επιτρέπουν τέτοιου είδους συζητήσεις», αν και θα ήμουνα πολύ πιο ικανοποιημένος αν αυτό γίνονταν με μεγαλύτερη ευρύτητα, και η κατάθεση των απόψεων που έγινε σε προσωπικό επίπεδο ακολουθούσε τον δημόσιο δρόμο που δεν επιλέχθηκε από πολλούς.

Υ.Γ.(1): κ.Χ.Σ., θα χαιρόμουνα πολύ αν αυτά προχωρήσουν, παρόλο που δεν ξέρω προς πια ακριβώς κατεύθυνση είναι η κίνηση αυτή. Απλά να μη ξεχνάμε ότι «η στερνή, η πιο ιερή μορφή της θεωρίας είναι η πράξη», όπως έγραφε ο Καζαντζάκης.

Υ.Γ.(2): κ.Σ.Κ., καταρχήν περίμενα δημόσια τοποθέτηση, έχοντας παρακολουθήσει τα mail του πανεπιστημίου τα τελευταία τρία περίπου χρόνια. Απλά, θέλω να πω ότι προσωπικά δεν έχω πολλούς λόγους να θέλω να είμαι αλλιώς παρόλο που κάθε μέρα θεωρώ ότι αλλάζω, και λυπάμαι αν αυτή η εντύπωση δόθηκε από τις απόψεις μου. Όσον αφορά τον μηδενισμό για τον οποίο, αν κατάλαβα καλά, κατά κάποιο τρόπο κατηγορούμε, απλά θα συμφωνήσω ότι «υπάρχει και ο δρόμος της ενεργού συμμετοχής» και θα αφήσω τον Α.Camus να κλείσει μέσα από τον «επαναστατημένο άνθρωπο»: «πέρα από το μηδενισμό, εμείς όλοι ετοιμάζουμε μια αναγέννηση μέσα από τα ερείπια. Αλλά λίγοι το ξέρουν».

Υ.Γ.(3): φίλε μου Π.Μ., από όσο γνωρίζω, υπάρχουν κι άλλα πράγματα που μπορούν να ειπωθούν… Μη βαριέσαι!

Υ.Γ.(4): αγαπητή μου Σ.Χ., «ίσως φανεί ψέμα», αλλά η απάντησή σου μου έδωσε τη μεγαλύτερη ίσως χαρά και ελπίδα που πήρα από κάποιον τα τρία χρόνια που βρίσκομαι στη Μυτιλήνη. Και βέβαια ούτε εγώ έχω την απάντηση που να μπορεί να με πείσει και μάλλον το ξέρεις και η ίδια από την πορεία μου στη σχολή. Απλά ακόμη χρειάζομαι δικαιολογίες, όχι τόσο για μένα, όσο για κάποιους από τους ανθρώπους που δεν θέλω να πληγώνω. Όσον αφορά τη «διέξοδο», σίγουρα σε αυτά τα όνειρα κάπου θα βρεθούμε κι εγώ σίγουρα δε θέλω να βρεθώ εκεί σαν επιστήμονας. Σ’ ευχαριστώ.

Υ.Γ.(5): κ.Σ.Ε., φοβάμαι ότι τα στερεότυπα αυτά είναι κάποιος κανόνας. Παρόλ’ αυτά, όντως δεν είμαι αιχμάλωτος, επαναλαμβάνοντας τα περί μηδενισμού του Υ.Γ.(2). Ακόμη, οι τόσες παραπομπές που μπήκαν επίτηδες σε αυτό το κείμενο, έρχονται απλά να επιβεβαιώσουν ότι όντως τις σκέψεις που εξέφρασα στο προηγούμενο κείμενο τις είχαν και άλλοι από πολύ παλιά, δεν είναι εντελώς πρωτότυπες, όπως συμβαίνει συνήθως με τις περισσότερες ιδέες. Αν και δεν πιστεύω ότι όλα έχουν υποθεί, σίγουρα οι περισσότερες ιδέες υπάρχουν στο μυαλό κάποιων ανθρώπων, ακόμη και όταν δεν εκφράζονται.

Υ.Γ.(6): ήδη σε ενημέρωσα Σ.Α., όταν χρειαστεί κάτι τέτοιο, ξαναεπικοινωνούμε, δεν χανόμαστε.

Υ.Γ.(7): επιφυλάσσομαι κ.Κ.Χ.. Τουλάχιστον προς το παρόν, δε νομίζω ότι έχω τη δυνατότητα ούτε να το σκεφτώ, για λόγους υγείας.

Υ.Γ.(8): κ.Γ.Ε., νομίζω ότι δεν είναι απλά ότι «ίσως θα έπρεπε να έχω διαλέξει άλλη σχολή, πιο θεωρητική».

Υ.Γ.(9): κ.Μ.Θ., η απάντηση στα δύο αυτά ερωτήματα, έρχεται από τον A.Camus «Η εξέγερση αποδείχνει πως είναι το ίδιο το ρεύμα της ζωής κι ότι δεν μπορεί κανείς να την αρνηθεί χωρίς ν’ απαρνηθεί τη ζωή.» Όσον αφορά το τελευταίο σχόλιο, πέρα από την ομορφιά του, μπορώ να πω απλά ότι η σχέση κάποιου ανθρώπου με τις θετικές επιστήμες & ιδιαίτερα με την τεχνολογία, είναι μάλλον αναγκαία, χωρίς φυσικά να φτάνει στη λατρεία. Παρόλο που γνωρίζω ότι ιδιαίτερα οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, για τον συνηθισμένο χρήστη τουλάχιστον, τείνουν να μετατρέπονται σε αφεντικά του χρήστη (από το προηγούμενο mail παιδεύομαι να επανακτήσω τον έλεγχο του προσωπικού μου υπολογιστή και σήμερα νομίζω τα κατάφερα), πιστεύω ότι η τεχνολογία θα πρέπει να υπηρετεί τον άνθρωπο κι όχι το αντίθετο.

Υ.Γ.(10): χαίρομαι πολύ για αυτή την «πρωτοβουλία χαρτί». Νομίζω ότι αυτά τα στοιχεία πρέπει να προβληματίσουν τον καθένα (έχει αρκετό ενδιαφέρον το αν θα γίνουν κινήσεις από το πανεπιστήμιο για την εξοικονόμηση του χαρτιού όπως περιγράφεται).

Τελειώνοντας, απλά να ξαναευχαριστήσω όσους προβληματίστηκαν και κατέθεσαν τους προβληματισμούς τους, καλώντας από την πλευρά μου και άλλους να δημοσιοποιούν χωρίς ιδιαίτερους δισταγμούς τις απόψεις τους, όποτε το κρίνουν αναγκαίο.

stsio στο marine.aegean.gr