…απαντήσεις & λόγια κάποιων φίλων.

άλλη μια δημόσια απάντηση

Αγαπητέ κ. Τσιομπαρτζή Στέργιε,

Οι προσπάθεια να τεκμηριώσεις τις απόψεις σου με βιβλιογραφικές αναφορές βοηθούν τη συζήτηση να πλησιάσει το επίπεδο που απαιτούν οι προδιαγραφές του ακαδημαϊκού χώρου.

Η αγάπη και το ενδιαφέρον στις ανθρωπιστικές επιστήμες όπως η παιδαγωγική, και η φιλοσοφία είναι σημαντικό διότι εκεί στηρίζεται η παιδεία και βοηθιέται ο άνθρωπος να χρησιμοποιεί συνετά τη γνώση στην πρακτική εφαρμογή αυτών που μας δίνουν οι θετικές επιστήμες.

Η προσπάθεια πάντως κάθε συνετού δασκάλου είναι, και πιστεύω στην πλειοψηφία τους οι δάσκαλοι είναι συνετοί, να βλέπει ελεύθερα σκεπτόμενους μαθητές οι οποίοι στηριζόμενοι στις ίδιες τους τις δυνάμεις (τα θεία δώρα που τους έχει χαρίσει η φύση) να χτίζουν μια ποιοτικά ανώτερη προσωπικότητα. Η συμβολή του πανεπιστημιακού δασκάλου είναι να παράγει και να προετοιμάζει το υλικό στο γνωστικό αντικείμενο που υπηρετεί, κάτι που απαιτεί ανθρώπους με υψηλά προσόντα. Η εκπαιδευτική όμως διαδικασία αφορά και τους δάσκαλους και τους μαθητές οι οποίοι για να βοηθήσουν στη σωστή της διαμόρφωση θα πρέπει να έχουν ενεργό συμμετοχή. Εδώ ισχύει αυτό που γράφει Καζαντζάκης «ο καλός ο δάσκαλος γίνεται πρώτα μαθητής του μαθητή του». Αυτά δεν είναι ευχολόγια αλλά είναι πράξη που μπορεί να την αναδείξει το ενδιαφέρον του δάσκαλου και του μαθητή διότι ακόμα και οι δομές της συμμετοχής των φοιτητών στα όργανα λήψης αποφάσεων υπάρχουν. Ο δάσκαλος με την πείρα και τις γνώσεις του ξεκινά με ένα πλαίσιο εκπαιδευτικής διαδικασίας το οποίο αν δεν αρέσει στους μαθητές θα πρέπει οι ίδιοι οι μαθητές να προτείνουν κάτι καλύτερο και μέσα από τη συνεργασία αυτή θα προκύψει το καλύτερο. Το σχολείο εξάλλου αυτό που επιδιώκει είναι να δώσει βάσεις οι οποίες θα βοηθήσουν στην κατανόηση και ταξινόμηση εννοιών και με την προοπτική αυτή ένα βιβλίο π. χ. 2000 και πλέον σελίδων μπορεί να καλυφθεί σε ένα εξάμηνο εξ' άλλου το πηγάδι της γνώσης είναι απύθμενο.

Ας σταθούμε όμως σε δύο σημαντικές έννοιες όπως είναι η παιδεία και η αρετή. Το πρόβλημα που δεν έχουμε σωστά οργανωμένη παιδεία είναι επειδή η έννοια της παιδείας όπως νοείται σήμερα εμπεριέχει μεγάλη ασάφεια και καθένας μπορεί να την ερμηνεύει όπως τον συμφέρει. Το ίδιο ισχύει και με την αρετή η οποία μάλιστα ενίοτε έχει γίνει προκάλυμμα από ανθρώπους ολοκληρωτικών και φασιστικών πεποιθήσεων για να καλύψουν τα εγκλήματα τους. Η ασάφεια αυτή τονίζεται σε αυτά που γράφω αλλά και προκύπτει και από τα δικά σου γραφόμενα. Ο Γερμανός φιλόσοφος Werner Jaeger στο τρίτομο βιβλίο του «Paideia die Formung des Griechisghen Menshen» μετάφραση του οποίου υπάρχει στα Ελληνικά και στα αγγλικά (Paideia the ideals of the Greek Culture) προσπαθεί και το πετυχαίνει σε μεγάλο βαθμό να αποσαφηνίσει τα πράγματα. Όμως χρειάζεται επιπλέον να υπάρχει ένα κείμενο σε λίγες αράδες που να οριοθετεί διαχρονικά και με οικουμενική αποδοχή τις δύο αυτές έννοιες. Το κείμενο αυτό μπορεί να προκύψει αν συμπυκνώσουμε τις ιδέες του Πλάτωνα από το έργο του «Πολιτεία» και τις ιδέες του Αριστοτέλη από το έργο του «Ηθικά Νικομάχεια». Τέτοια προσπάθεια έχει γίνει από τον υποφαινόμενο στην εργασία:  «Τα Ευρωπαικά προγράμματα Σωκράτης / Comenius και η Ελληνική Παιδεία», Παρουσία ΟΕΛΜΕΚύπρου Τεύχος 11, Ιούνιος 2001 σ. 31 - 33, αποσπάσματα της οποίας αναφέρονται πιο κάτω:

Η παιδεία είναι η ιατρική του πνεύματος και όπως όταν το σώμα νοσεί χρειάζεται ιατρική παρακολούθηση και θεραπεία το ίδιο ισχύει και για το πνεύμα όταν αυτό νοσεί χρειάζεται παιδεία. Η θεμελιώδης αυτή αρχή βοηθάει στην αντιμετώπιση των ασθενειών του πνεύματος με τον ίδιο ή και με μεγαλύτερο ζήλο και ενδιαφέρον που αντιμετωπίζονται οι ασθένειες του σώματος κάτι που έχει μεγάλη σημασία αφού το πνεύμα είναι αυτό που υπαγορεύει και καθοδηγεί τις πράξεις μας και που το σώμα απλώς τις εκτελεί. Ένα υγιές πνεύμα π. χ. μπορεί ξεκάθαρα να αποφανθεί κατά πόσον θα έχουμε καλύτερη ποιότητα ζωής αν κάνουμε τον πλανήτη γη παράδεισο ή αν τον καταστρέψουμε.

Το ανθρώπινο πνεύμα αποτελείται από τα εξής συστατικά:
(α) Το λογικό
(β) Την επιθυμία
(γ) Το θυμό
Το λογικό θα πρέπει να ελέγχει και να ισορροπεί τις επιθυμίες και το θυμό. Η παρομοίωση των συνιστωσών του πνεύματος με ένα κάρο που το έλκουν δύο άλογα ένα τυφλό (η επιθυμία), ένα τρελό (ο θυμός) και τον αμαξά (λογικό) ο οποίος θα πρέπει να ελέγχει και να κρατά ισορροπία ανάμεσα στα δύο άλογα για να βαδίσει το κάρο στη σωστή κατεύθυνση που είναι ο δρόμος της αρετής, αντιπροσωπεύει τον συσχετισμό που έχουν τα συστατικά του πνεύματος. Η κατανάλωση π.χ., μέσω των ΜΜΕ και του μάρκετινγκ διεισδύει μέσα στο ανθρώπινο πνεύμα και το διαμορφώνει (προγραμματίζει) μέσω των επιθυμιών του ατόμου δημιουργώντας εξαρτήσεις, στην ουσία δηλαδή γιγαντώνει το τυφλό άλογο. Η ασθένεια συνεπώς στο ανθρώπινο πνεύμα προκύπτει όταν δεν υπάρχει επαρκής έλεγχος του λογικού οπότε δεν υπάρχει και ισορροπία ανάμεσα στις τρεις συνιστώσες του πνεύματος. Η εσωτερική λοιπόν ισορροπία είναι η πιο θεμελιώδης βασική αρχή και χωρίς αυτή δεν μπορεί να υπάρξει ποιότητα ζωής.

Πρότυπα και ιδανικά είναι αυτά που στοχεύουν οι ανθρώπινες πράξεις για να οδηγήσουν στην ποιότητα ζωής. Είναι ο σωστός δρόμος που θα οδηγήσει το κάρο ο αμαξάς στο προηγούμενο παράδειγμα. Η αρετή είναι συνεπώς το ανώτερο ιδανικό.

Η αρετή είναι μια μέση οδός που μπορεί να ακολουθήσει κάποιος όταν κινείται ανάμεσα σε δύο ακραίες θέσεις. Η γενναιότητα π.χ. είναι αρετή και βρίσκεται ανάμεσα σε δύο ακραίες θέσεις (α) την δειλία και (β) την θρασύτητα και ο μεν δειλός θα αποκαλέσει τον γενναίο θρασύ, ενώ ο θρασύς θα αποκαλέσει το γενναίο δειλό. Η οικονομία σαν αρετή είναι μεσότητα και οριοθετείται στο μέσο ανάμεσα στον τσιγκούνη και το σπάταλο. Η ελευθερία σαν αρετή κινείται ανάμεσα στην υποτέλεια και την ασυδοσία και εδώ η πειθαρχία είναι αυτή που θα βοηθήσει τον ελεύθερο άνθρωπο να είναι και ενάρετος. Η δικαιοσύνη είναι η υπέρτατη αρετή και περιέχει όλες τις άλλες. Η καταστροφή του περιβάλλοντος, το έγκλημα, η τρομοκρατία και η εξάρτηση δεν είναι αρετές διότι αποτελούν ακραίες θέσεις.

Ο σαφής ορισμός και οριοθέτηση των εννοιών αυτών είναι επιτακτική ανάγκη ώστε οι άνθρωποι σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία να μπορούν να φιλτράρουν τον τεράστιο όγκο των πληροφοριών που δέχονται και να μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στις εξελίξεις αντί να αντιδρούν σπασμωδικά και χωρίς  λόγο με συγκεκριμένο περιεχόμενο. Από το άλλο μέρος ο κανόνας των ακραίων θέσεων  όπως «οφθαλμό αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος» κάτι που το βλέπουμε να προωθείται γύρω μας εκτοπίζοντας την αρετή θα φέρει τα αποτελέσματα που όλοι μας βιώνουμε και που χαρακτηριστικά είπε ένα κοριτσάκι από τα παιδιά της Κυψέλης «θα καταλήξουμε στο τέλος να μην έχουμε ούτε μάτια ούτε δόντια».

Το έργο του  Καζαντζάκη είναι σημαντικότατο και θα αναφερθώ στο βιβλίο του: Αναφορά στον Γκρέκο όπου λέγει «ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπίσεις τις σειρήνες είναι όπως ο Οδυσσέας» και αυτό ακριβώς εκφράζει τον ελεύθερο και ενάρετο άνθρωπο που δεν θέλει να χάσει το τραγούδι της σειρήνας αλλά και δεν θέλει να γίνει σκλάβος της. Στην περίπτωση αυτή το να μείνει κάποιος με τις σειρήνες και να γίνει σκελετός κάτι που έτυχε να είναι η επιθυμία όλων των σκελετών που υπήρχαν τρογύρω όπως αναφέρει ο Όμηρος (μετάφραση Καζαντζάκη, Κακριδή), είναι ακραία θέση και δεν είναι αρετή. Το ίδιο ισχύει και με την αντίθετη ακραία θέση που έχει να κάνει με τον αποκλεισμό να ακούσει κάποιος το τραγούδι τους.

Αγαπητέ κ. Τσιομπαρτζή Στέργιε, πηγές σχετικά με την αγροτική είναι αυτό που βιώνω ο ίδιος καλλιεργώντας οπωροκηπευτικά και την ελιά εξάλλου κατοικώντας σε ένα αγροτικό νησί όπως η Λέσβος δεν χρειάζονται βιβλιογραφικές αναφορές όπως του κ. A. Paz για να μάθει κανείς πως καλλιεργούνται τα λάχανα και οι πατάτες, απλά κάνει μια βόλτα στα γύρω αγροκτήματα και το μαθαίνει από πρώτο χέρι. Τα χρήματα που απαιτούνται για να αγοράσει κανείς ένα αγρόκτημα το οποίο μάλιστα μπορεί να είναι και οικοδομήσιμο για να κτίσει το σπίτι του είναι κατά πολύ λιγότερα από αυτά που πληρώνει ο μέσος πολίτης για να αγοράσει ένα διαμέρισμα σε πολυκατοικία.

Φιλικά,
Καθηγητής Ι. Ν. Χατζόπουλος