Eπίθεση των μεταλλαγμένων σε Eυρώπη, της Tάνιας Γεωργιοπούλου
Καθημερινή - 23/08/2003

Mεγάλο πρόβλημα η προστασία αγροτών και καταναλωτών από την επιμόλυνση των καλλιεργειών

Η νέα νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Eνωσης για τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα είναι πια γεγονός. Η άρση του μορατόριουμ που είχε σταματήσει την έγκριση των νέων ποικιλιών για πέντε χρόνια είναι σχεδόν σίγουρη, όπως δείχνουν οι δηλώσεις του επιτρόπου Γεωργίας κ. Φραντς Φίσλερ. Σύντομα η Ευρωπαϊκή Eνωση θα ανοίξει τις πύλες της σε μια καινούρια τεχνολογία στη γεωργική παραγωγή με αδιευκρίνιστες συνέπειες και τουλάχιστον αμφίβολη αναγκαιότητα. Τα προϊόντα που περιέχουν γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς θα πρέπει να επισημαίνονται οπότε θεωρητικά θα μπορούμε να επιλέγουμε. Oμως εφόσον καλλιεργηθούν γενετικά τροποποποιημένα φυτά ουσιαστικά κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί την καθαρότητα των συμβατικών και βιολογικών καλλιεργειών. Ακόμα και αυτοί που για ορισμένους λόγους θα διαλέξουν να καλλιεργήσουν μεταλλαγμένα, θα βρεθούν δέσμιοι των συμβολαίων των εταιρειών που θα τους τα παρέχουν, ενώ αν προκύψει κάποιο πρόβλημα δεν θα μπορούν να κάνουν πίσω. Οπότε μήπως τελικά η επιλογή που διατυμπανίζεται είναι μια ουτοπία;

Οι πιέσεις των ΗΠΑ μπορεί να μην απέδωσαν πλήρως, αλλά είναι φανερό ότι κατάφεραν πολλά. Κύριος στόχος της νέας νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Eνωσης για τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα, όπως διατυμπανίζεται, είναι η προστασία των καταναλωτών, αλλά και η εξασφάλιση του δικαιώματος της επιλογής, καθώς τα τρόφιμα που περιέχουν γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς θα πρέπει να φέρουν ανάλογη επισήμανση. Ωστόσο, εφόσον θα καλλιεργηθούν γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες η «συγκατοίκηση» με τις συμβατικές και ακόμα περισσότερο με τις βιολογικές θα δημιουργήσει προβλήματα. Το συμπέρασμα αυτό δεν είναι υποθετικό, αλλά πραγματικό. Σε πολλές περιπτώσεις στις ΗΠΑ, όπου κυρίως καλλιεργούνται γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες και οι εκτάσεις είναι τεράστιες, υπήρξε επιμόλυνση των διπλανών συμβατικών καλλιεργειών. Μάλιστα, οι συμβατικοί παραγωγοί οδηγήθηκαν στα δικαστήρια από τις εταιρείες παραγωγής των μεταλλαγμένων σπόρων καθώς για να χρησιμοποιήσει κανείς αυτούς τους σπόρους, που αποτελούν ιδιοκτησία των εταιρειών που τους παράγουν, πρέπει να συνάψει συμβόλαιο με την συγκεκριμένη εταιρεία. Ωστόσο, ο επίτροπος Φίσλερ επιμένει ότι το θέμα της «συγκατοίκησης» των διαφόρων καλλιεργειών δεν έχει καμία σημασία. «Δεν υπάρχει δικαιολογία για όσους χρησιμοποιούν αυτό το θέμα ως πρόσχημα με στόχο να δημιουργήσουν νέα εμπόδια στον δρόμο που οδηγεί στην έγκριση των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων», δήλωσε.

Μάλιστα ο κ. Φίσλερ προχώρησε ακόμη περισσότερο. Κανένα κράτος-μέλος δεν έχει δικαίωμα να πει όχι στη νέα αμφίβολου αναγκαιότητας τεχνολογία. «Δεν είναι δυνατό ένα κράτος-μέλος να καθορίζει πως σε μια περιοχή του ή σε όλο το έδαφός του δεν μπορούν να καλλιεργηθούν γενετικά τροποποιημένα προϊόντα». Κατά συνέπεια η Αυστρία, που έχει ανακηρύξει κάποιες ζώνες «ελεύθερες» από μεταλλαγμένες καλλιέργειες, δεν έχει το δικαίωμα να κάνει κάτι τέτοιο, τόνισε.

Η Ευρωπαϊκή Eνωση υποκύπτοντας στις επιταγές της ελεύθερης αγοράς λέει λοιπόν ναι στα μεταλλαγμένα. Είναι φανερό ότι θέλει να ξεμπερδεύει από αυτό το «αγκάθι» στις σχέσεις με τις ΗΠΑ, δεδομένου ότι οι τελευταίες προσέφυγαν στον ΠΟΕ (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου) για αυτό το θέμα.

Oμως, τα προβλήματα μόλις τώρα αρχίζουν. Τι θα συμβεί όταν οι μεταλλαγμένες καλλιέργειες συνορεύουν με συμβατικές ή και βιολογικές; Ποιος μπορεί να εμποδίσει τη μεταφορά της γύρης και άρα την επιμόλυνση της συμβατικής καλλιέργειας με γενετικά τροποποιημένο γενετικό υλικό; Τελικά πώς θα εξασφαλιστεί ότι σε λίγο δεν θα γεμίσει όλος ο κόσμος με ποικιλίες που η φύση ποτέ δεν θα είχε δημιουργήσει;

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο επίτροπος Γεωργίας, κ. Φράντς Φίσλερ, προτείνουν να πληρώνει το κόστος την προφύλαξης από την επιμόλυνση, ο παραγωγός που «τελευταίος» σε μια περιοχή θα αποφασίσει να καλλιεργήσει κάποιο είδος φυτού. Για παράδειγμα, εφόσον ένας παραγωγός αποφασίσει να καλλιεργήσει βιολογικά σε μια περιοχή που υπάρχουν ήδη μεταλλαγμένες καλλιέργειες, θα πρέπει να πάρει τα ανάλογα μέτρα προφύλαξης και το αντίστροφο. Ποιοι ακριβώς θα είναι αυτοί οι όροι, το κάθε κράτος-μέλος θα πρέπει να αποφασίσει μόνο του.

Η Αυστρία, το Βέλγιο, η Πορτογαλία τάχθηκαν κατά των προτάσεων του Επιτρόπου, ενώ η Αγγλία, η Ισπανία, η Σουηδία και η Ιρλανδία συμφωνούν και επιμένουν ότι ήρθε η ώρα για την έγκριση νέων ποικιλιών μεταλλαγμένων στην Ευρωπαϊκή Eνωση.

Στην πραγματικότητα όμως το θέμα της επιμόλυνσης μπορεί να ανατρέψει όλη τη λογική της νομοθεσίας της Ε.Ε., καθώς εφόσον ανακατευτούν γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες με συμβατικές ή βιολογικές δεν θα έχει πια νόημα να μιλάμε για διαχωρισμό. Oπως επισημαίνει ο κ. Μανώλης Καμπουράκης, ερευνητής του ΕΘΙΑΓΕ (Εθνικό Iδρυμα Αγροτικής Eρευνας), δεν υπάρχουν έρευνες για την πιθανότητα επιμόλυνσης στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε κράτους-μέλους.

Ας θυμηθούμε τι συνέβη πριν από λίγα χρόνια με τους γενετικά τροποποιημένους σπόρους βαμβάκιου που με ένα περίεργο τρόπο «τρύπωσαν» στους συμβατικούς με αποτέλεσμα να σπαρούν παράνομα. Και πόσο δύσκολο ήταν να ελεχθεί η κατάσταση. Oπως τονίζει ο κ. Καμπουράκης, σε περίπτωση που εμφανιστεί κάποιο πρόβλημα οι συνέπειες δεν είναι αναστρέψιμες. «Οι γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες δεν είναι ένα φυτοφάρμακο που εφόσον δούμε ότι δεν μας κάνει μπορούμε να το πάρουμε πίσω. Εφόσον απελευθερωθούν στη φύση θα συνεχίσουν να υπάρχουν».

Eνα ακόμα θέμα που βρίσκεται σε εκκρεμμότητα και για το οποίο σύντομα θα καταρτιστεί νομοθεσία από την Ε.Ε. είναι η πιθανότητα ανάμειξης συμβατικών σπόρων με γενετικά τροποποιημένους. Το θέμα εξετάζεται στο επίπεδο της Μόνιμης Επιτροπής Σπόρων της Ε.Ε. και όχι σε επίπεδο υπουργών, όπως η υπόλοιπη νομοθεσία που αφορά στους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς. Αυτό σημαίνει ουσιαστικά ότι υπάλληλοι των υπουργείων των κρατών–μελών καλούνται να αποφασίσουν για το συγκεκριμένο θέμα. Η πρόταση της Επιτροπής για τους σπόρους είναι να θεωρηθεί νόμιμη η τυχαία ανάμειξη (επιμόλυνση) συμβατικών και γενετικά τροποποιημένων σπόρων σε ποσοστό από 0,3% - 0,9% ανάλογα το είδος. Μάλιστα, προτείνεται να θεωρείται νόμιμη η επιμόλυνση συμβατικών σπόρων με ποικιλίες γενετικά τροποποιημένων σπόρων που δεν έχουν εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Eνωση. Οι σπόροι βρίσκονται στην αρχή τις διατροφικής αλυσίδας και είναι ευνόητο ότι αν υπάρξει ανάμειξη πριν από τη σπορά, θα φυτρώσουν γενετικά τροποποιημένα φυτά, χωρίς μάλιστα να το γνωρίζουν αυτοί που τα έσπειραν. Eρευνα της Greenpeace απέδειξε ότι η ελάχιστη επιμόλυνση στους σπόρους σημαίνει χιλιάδες γενετικά τροποποιημένα φυτά στα χωράφια, για τα οποία μάλιστα κανείς δεν γνωρίζει την ύπαρξή τους. Προφανώς με τον τρόπο αυτόν η εξάπλωση των γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών και ποικιλιών που δεν έχουν εγκριθεί δεν μπορεί να ελεγχθεί.