Τ.Θ. 22098, Τ.Κ. 11201, Πλατεία Κυψέλης
oikodiktyo@mail.com

Μεταλλαγμένα: προϊόντα μιας παγκοσμιοποιημένης γεωργίας

(Κατερίνα Παλιοτζήκα , Χαλκίδα, 28/9/2003)

Τα μεταλλαγμένα ή γενετικά τροποποιημένα προϊόντα (γ.τ. όπως πιο εύσχημα καθιερώθηκε να ονομάζονται) είναι αποτέλεσμα της βιοτεχνολογίας, μιας νέας τεχνολογίας στην οποία έχουν επενδύσει υπερεθνικές επιχειρήσεις με στόχο τον έλεγχο του γενετικού υλικού, την πλήρη εξάρτηση των παραγωγών, τη ρύθμιση της παγκόσμιας παραγωγής της τροφής και ουσιαστικά της ίδιας της ζωής.

“Γενετικά μεταλλαγμένος οργανισμός είναι ένας ζωντανός οργανισμός ο οποίος δημιουργήθηκε τεχνητά αλλοιώνοντας τη γενετική του ταυτότητα με την προσθήκη ή και την αφαίρεση γονιδίων που προέρχονται από άλλους εντελώς διαφορετικούς οργανισμούς (π.χ. σε ένα φυτό μπορεί να εισαχθούν γονίδια από ιούς, παθογόνα βακτήρια, φυτά, ζώα έτσι ώστε το φυτό να παράγει τοξίνες εναντίων κάποιων εντόμων ή να αποκτήσει ανθεκτικότητα σε κάποιο ζιζανιοκτόνο)”.

Πετυχαίνουν, υποτίθεται, με αυτόν τον τρόπο οργανισμούς που έχουν βελτιωμένες αποδόσεις, αντοχή σε εχθρούς και ασθένειες, προσαρμοστικότητα στο περιβάλλον, εμπλουτισμό σε βιταμίνες, φαρμακευτικές ουσίες και άλλα.

Μέχρι σήμερα όμως και παρόλο που έχουν διατεθεί για καλλιέργειες και εμπορική διάθεση, δεν έχουν δοθεί επαρκή επιστημονικά στοιχεία για τα αποτελέσματα της απελευθέρωσης των οργανισμών αυτών στα οικοσυστήματα. Και αυτό γιατί η αφαίρεση ενός γονιδίου μπορεί να γίνει με ακρίβεια, αλλά δεν ισχύει το ίδιο για την τοποθέτησή του στον οργανισμό που θα το δεχτεί, εξαιτίας της απρόβλεπτης συμπεριφοράς των γονιδίων και των μηχανισμών ρύθμισης.

Οι κίνδυνοι για το περιβάλλον εντοπίζονται μέχρι τώρα:

·         Μεταφορά διαγονιδίων μέσω γύρης

·         Επίδραση βιοεντομοκτόνου σε έντομα μη στόχους (π.χ. πεταλούδα μονάρχης)

·         Δημιουργία εντόμων ανθεκτικών στο βιοεντομοκτόνο

·         Επικράτηση υπερανθεκτικών ζιζανίων που για την αντιμετώπισή τους χρειάζεται όλο και πιο ισχυρό ζιζανιοκτόνο

Οι κίνδυνοι για την υγεία των καταναλωτών είναι:

·         Αλλεργικές αντιδράσεις

·         Τοξικότητα

·         Αντι-θρεπτικές επιδράσεις

·         Μεταφορά γονιδίου (κυρίως ανθεκτικότητας σε αντιβιοτικά)

·         Απρόβλεπτοι κίνδυνοι

Το 1989 στις ΕΠΑ συνέβη η πρώτη τραγωδία που αφορούσε θανάτους ανθρώπων από γενετικά τροποποιημένα προϊόντα: 37 άτομα πέθαναν και πάνω από 1500 αρρώστησαν σοβαρά, ορισμένα με μόνιμη ολική ανικανότητα από ένα σύνδρομο που ονομάστηκε σύνδρομο ηωσινοφιλίας-μυαλγίας. Η ασθένεια προκλήθηκε από ένα γενετικά τροποποιημένο βάκιλο που μεγιστοποιούσε την παραγωγή τρυπτοφάνης, ένα αμινοξύ για διαιτητική χρήση στους ανθρώπους. Η κυκλοφορία της τρυπτοφάνης ήταν καθ’ όλα νόμιμη γιατί οι προσμίξεις που ενοχοποιήθηκαν ήταν σε ποσοστά κάτω του 0,01%, 10 φορές κάτω από το όριο ανίχνευσης δηλ. το 0,1%.

Επίσης τα παιδιά και τα βρέφη είναι ομάδα υψηλού κινδύνου στις τροφικές αλλεργίες που προκαλούνται από οποιοδήποτε αλλεργιογόνο δεν ανιχνεύτηκε στα μεταλλαγμένα τρόφιμα. Παρ’ όλα αυτά οι μεταλλαγμένοι οργανισμοί φτάνουν κάθε μέρα έμμεσα στα πιάτα μας. Η καλλιέργειά τους αυξάνεται κάθε χρόνο αλλά το 95% της παραγωγής γίνεται στις ΕΠΑ, Καναδά και Αργεντινή. Οι εταιρείες που πρωτοστατούν  είναι οι Syngenta, Monsanto, Du Pont, Aventis, Dow. Με μια σειρά εξαγορών και συγχωνεύσεων κατάφεραν να κυριαρχήσουν στο χώρο της βιοτεχνολογίας με απώτερο σκοπό το σταδιακό αποκλεισμό των συμβατικών σπόρων από την αγορά και τη μεγιστοποίηση των κερδών τους. Έχοντας στενή συνεργασία με την κυβέρνηση Μπους και τον Π.Ο.Ε. (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου), “εκβιάζουν την Ευρωπαϊκή Ένωση (που μέχρι πριν λίγο για δικά της συμφέροντα αρνιόταν την εισαγωγή μεταλλαγμένων) και απειλούν με κυρώσεις οποιαδήποτε χώρα αρνείται την αποδοχή γ.τ. οργανισμών. Αυτοί που προκαλούν την πείνα και το θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων κάθε μέρα σε διάφορους πολέμους, που έχουν παγκοσμιοποιήσει ένα απάνθρωπο σύστημα διαχείρισης, που μεταχειρίζονται τις ζωές σαν εμπορεύματα, προσπαθούν με υπερβολές όψιμου ανθρωπισμού να μας πείσουν ότι τα μεταλλαγμένα θα λύσουν το πρόβλημα της πείνας και της οικολογικής καταστροφής.

Ωστόσο πάνω από 35 χώρες έχουν βάλει περιορισμούς είτε στις καλλιέργειες, είτε στην αποδοχή των προϊόντων, στη σήμανση κλπ. Επίσης το 73% των ευρωπαίων καταναλωτών και το 93% των ελλήνων είναι κάθετα αντίθετοι στη χρήση τους. Χωρίς την συμμετοχή της Ελλάδας, όμως, επικυρώθηκε από 50 χώρες το Πρωτόκολλο για την Βιοασφάλεια που θα τεθεί σε ισχύ την 11/9/03, η πρώτη νομικά δεσμευτική διεθνής συμφωνία που αναγνωρίζει το αναφαίρετο δικαίωμα των κρατών ν’ αρνούνται τα μεταλλαγμένα με βάση την Αρχή της Προφύλαξης. Υπάρχει και η περίπτωση της Ζάμπια, η οποία αρνήθηκε γ.τ. καλαμπόκι που “πρόσφερε” το πρόγραμμα επιστημονικής βοήθειας με τη μορφή σπόρων, με το αιτιολογικό ότι δε θα ήταν δυνατή η εξαγωγή καλαμποκιού των αγροτών της προς την Ε.Ε. Η περίπτωση αυτή έδωσε πρόσχημα στους αμερικανούς να πιέσουν περισσότερο την Ε.Ε για απελευθέρωση της αγοράς στην εισαγωγή γ.τ. προϊόντων. Έτσι, στις αρχές Ιούλη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πήρε απόφαση εισαγωγής των μεταλλαγμένων, χρυσώνοντας το χάπι με την υποχρεωτική τους σήμανση.

Το επόμενο βήμα θα είναι να επιτραπεί και η καλλιέργειά τους. Βέβαια, μόνο στην Ελλάδα, ήδη το 80% της εισαγόμενης σόγιας και του καλαμποκιού είναι μεταλλαγμένα και χρησιμοποιούνται είτε σαν πρώτη ύλη στη βιομηχανία τροφίμων, είτε στις ζωοτροφές.

Χιλιάδες τόνοι μεταλλαγμένης σόγιας και μεταλλαγμένου καλαμποκιού έχουν εισαχθεί στην Ελληνική αγορά από μεγάλους εισαγωγείς. Από τους κυριότερους είναι η εταιρεία ΣΟΓΙΑ ΕΛΛΑΣ που βρίσκεται στα Ψαχνά Ευβοίας και διαθέτει τα προϊόντα της σαν ζωοτροφές σε ένα μεγάλο αριθμό πτηνοτροφικών και κτηνοτροφικών μονάδων του νομού.

Ουσιαστικά υπήρχαν γ.τ. οργανισμοί σε προϊόντα όπως το κρέας, πουλερικά, γαλακτοκομικά, ψάρια, παράγωγα σόγιας και καλαμποκιού (άλευρα, λάδια, σιρόπια,  λεκιθίνη κλπ.). Απλά τώρα και αν γίνονται οι απαραίτητοι έλεγχοι, θα γνωρίζουμε αν τρεφόμαστε με γ.τ. μόνο σε περίπτωση που η προσθήκη τους είναι πάνω από 0,9%. Όταν έχουν προκληθεί θάνατοι ανθρώπων με προσθήκη γ.τ. τρυπτοφάνης 0,01%, η ασφάλεια που μας εξασφαλίζει η σήμανση είναι όπως καταλαβαίνουμε μηδενική.

Όλο και περισσότερες μελέτες έγκυρων επιστημονικών περιοδικών αναφέρονται τους κινδύνους από τα μεταλλαγμένα, με κυριότερο τον κίνδυνο γενετικής ρύπανσης από την απελευθέρωσή τους στο περιβάλλον και στα καλλιεργούμενα ή άγρια είδη φυτών. Ανάλογα με τον τύπο της καλλιέργειας και τον τρόπο που γίνεται η επικονίαση, η γενετική ρύπανση επεκτείνεται πολύ μακρύτερα από τα όρια που καθορίζονται. Μολύνει δε και άλλα είδη και όχι μόνο τα συγγενή. Αν γενικευτούν οι δοκιμές γ.τ. σε ελεύθερη καλλιέργεια θα είναι αδύνατη η βιολογική γεωργία. Μόνο αν δημιουργηθούν “φράγματα-γύρης” και “ζώνες προφύλαξης” θα μπορούσε να μειωθεί η επιμόλυνση. To κόστος προστασίας, όμως, είναι μεγάλο και επιπλέον θα κληθεί να το πληρώσει όχι ο ρυπαίνων, αλλά ο ρυπαινόμενος.

Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να ανέβουν οι τιμές των βιολογικών και των συμβατικών προϊόντων από τη μια κι από την άλλη να αναγκαστούν οι φτωχοί αγρότες να αποδεχτούν την καλλιέργεια των μεταλλαγμένων. Οι αμερικάνοι αγρότες που ρίχτηκαν στην περιπέτεια καλλιέργειας γ.τ., όχι μόνο έχασαν πολλά χρήματα αλλά βρέθηκαν αντιμέτωποι με υπερανθεκτικές μολύνσεις. Δύο ερευνητές του πανεπιστημίου του Μπέρκλει, ο Ντειβιντ Κοθίστ και ο Ινάσιο Καπέλα, δημοσίευσαν μια μελέτη το Νοέμβριο 2001 στην επιθεώρηση Nature και ανήγγειλαν ότι εντόπισαν ίχνη γενετικά τροποποιημένου καλαμποκιού σε ντόπιες μεξικάνικες ποικιλίες καλαμποκιού. Αυτό ήταν ήδη αρκετά σοβαρό, γιατί το Μεξικό είναι το παγκόσμιο λίκνο του καλαμποκιού και για να προστατευτεί αυτή η αναντικατάστατη γενετική κληρονομιά είχε αποφασιστεί το 1998 η αναστολή της καλλιέργειας του γενετικά τροποποιημένου καλαμποκιού. Ωστόσο η απαγόρευση δεν εμπόδισε τις εταιρίες του κλάδου βιοτεχνολογίας να εξακολουθούν να διαθέτουν πλήθος πειραματικών καλλιεργειών σε όλη τη χώρα.

Αυτό που δεν κατάφερε να πετύχει η αποικιοκρατία με τις μονοκαλλιέργειες, η πράσινη επανάσταση με τα υβρίδια και τα φυτοφάρμακα, προσπαθούν να πετύχουν με τα μεταλλαγμένα οι πολυεθνικές εταιρίες. Δηλαδή την πλήρη υποταγή και εξαθλίωση των λαών κυρίως του νότου που σε ποσοστό 80% εξακολουθούν να παράγουν ακόμα μόνοι τους σπόρους και να τους ανταλλάσσουν μεταξύ τους. Η πρακτική αυτή συνδέεται με την πολυκαλλιέργεια και την αγρανάπαυση, παραγωγή προσανατολισμένη στην αυτάρκεια και την τοπική αγορά, πνεύμα κοινοτισμού και αλληλεγγύης. Οι ιθαγενείς πληθυσμοί που η κουλτούρα τους και ο πολιτισμός τους δεν αναγνωρίζει την ατομική ιδιοκτησία και την κατοχή της φύσης, δέχονται εκτός από οικονομική και πολιτιστική επίθεση από τους “Νόμους για τα πνευματικά δικαιώματα που σχετίζονται με το εμπόριο” TRIP’S. Με τα ΤRIP’S οι πολυεθνικές κατοχυρώνουν την ιδιοκτησία φυτών γνωστών από χιλιετίες, πατεντάρουν ακόμα και γονίδια ζώων, φυτών και ανθρώπων αν καλύπτονται τα κριτήρια για καινοτομία μη φανερό και εφεύρεση.

Η συμφωνία TRIP’S είναι η υποχρεωτική διεθνοποίηση των νόμων περί ιδιοκτησίας των ΕΠΑ και στηρίζεται στον εκβιαστικό ρόλο του Π.Ο.Ε. Νομιμοποίησε την κλοπή πρώτων υλών και πανάρχαιας γνώσης και ανέδειξε τις εταιρείες σε ιδιοκτήτη της βιοποικιλότητας. Είναι ένας ακόμη τρόπος για τη συρρίκνωση του δημοσίου του τόπου και του χώρου που ανήκει σε όλους μας. Με το πρόσχημα της καταγραφής, μελέτης και διάσωσης της βιοποικιλότητας γίνονται οι μεγαλύτερες βιοκλοπές καθώς σαρώνονται ολόκληρες περιοχές και συλλέγονται χιλιάδες δείγματα από επιστήμονες που πουλάνε τα δικαιώματα στις εταιρείες.

Ακολουθούν οι διατροφικοί σπόροι που θα αποτελέσουν την πρώτη ύλη για να παραχθούν τροποποιημένες ποικιλίες που θα κατοχυρωθούν μονοπωλιακά. Με τις πατέντες οι καλλιεργητές μετατρέπονται σε επινοικιαστές της γης, σε δουλοπάροικους. Αγοράζοντας κάθε χρόνο σπόρο και τα υπόλοιπα αγροχημικά απ’ την ίδια εταιρεία (βλέπε Monsanto), αποκτούν μόνο μια σοδειά γιατί ακόμη και αν οι σπόροι δεν έχουν στειρωθεί τεχνητά (σπόροι αυτοκτονίας) δεν έχουν δικαίωμα να τους ξαναφυτέψουν γιατί θεωρούνται ιδιοκτησία της εταιρείας. Χτυπητά παραδείγματα βιοπειρατίας, το quinoa των Άνδεων, τα neem, turmevic, basmati από Ινδία, ο κάκτος hoodia απ’ τους Βουσμάνους. Στη Βραζιλία, πολυεθνικές όπως η Du Pont και η Monsanto έχουν ήδη πατεντάρει περισσότερα απ’ τα μισά απ΄ τα 55.000 φυτικά είδη της χώρας. Γνωρίζουν ότι μπορούν να καθορίσουν την πολιτική, την επιβίωση και την ίδια τη ζωή σε όλα τα επίπεδα αν καταφέρουν να ελέγξουν το σχεδιασμό, την οργάνωση και την υλοποίηση της παραγωγής τροφής. Ωστόσο αν οι χώρες του τρίτου κόσμου και όσες κινδυνεύουν, υιοθετήσουν για λογαριασμό τους την πρακτική της πατέντας, αυτό θα επιβάλλει οριστικά τον πόλεμο της βιοπειρατείας και την μετατροπή της βιοποικιλότητας σε εμπορικό αγαθό. Η μόνη αποτελεσματική  μάχη απέναντι στη βιοπειρατεία, τις πατέντες και τα μεταλλαγμένα είναι η υπεράσπιση και προώθηση της παραδοσιακής γνώσης.

Είναι απολύτως απαραίτητο οι εισαγωγές γ.τ. να τεθούν υπό έλεγχο και να αποκλειστούν οι γ.τ. οργανισμοί. Η απλή σήμανσή τους δε μας προφυλάσσει. Το μποϊκοτάρισμα των μεταλλαγμένων είναι σημαντική προσπάθεια, αλλά δεν αρκεί. Χρειάζεται κοινωνική και πολιτική βούληση ώστε να απαγορευτεί οποιαδήποτε εισαγωγή ή καλλιέργειά τους.

Χρειάζεται μια συνεχής και συντονισμένη δράση ανάμεσα σε ομάδες και συλλογικότητες. Καταστροφή καλλιεργειών γ.τ. οργανισμών. Δίκτυα συλλογής, διατήρησης, αναπαραγωγής και ανταλλαγής ντόπιων σπόρων. Δίκτυα ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών. Δημιουργία σχέσεων συντροφικότητας ανάμεσα σε ομάδες ανθρώπων από την ύπαιθρο και τις πόλεις, ώστε οι πιστοποιήσεις να μην είναι απαραίτητες, ώστε να προωθούνται τα οικολογικά προϊόντα που δεν είναι απλά χωρίς χημικά, αλλά παράγονται σε μικρά αγροκτήματα προσανατολισμένα στην τοπική αγορά.

Η συνολική απόρριψη των μεταλλαγμένων περνά μέσα από την καθημερινή μας πρακτική και τίθεται με όρους πολύ ευρύτερους από περιβαλλοντικούς και δημόσιας υγείας. Τίθεται με όρους πλατιά πολιτικούς και είναι μέρος συνολικότερης άρνησης παράδοσης της ζωής μας στα χέρια λίγων με όρους μονοπωλίου. Αφορά την απόρριψη του κέρδους ως κινητήριας δύναμης της ανθρώπινης δράσης και της εξουσίας ως βασική αρχή της ανθρώπινης συμπεριφοράς.