1848

1. Πρόλογος

Το 1848 είναι μια χρονιά σταθμός για την Ευρώπη. Νέες ιδέες εμφανίζονται, φιλελεύθερα και εθνικιστικά αιτήματα εγείρονται και μια σειρά από επαναστάσεις αμφισβητούν την νομιμότητα της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων.

Σημαντική επίδραση στις επαναστατικές εξελίξεις ανά την Ευρώπη άσκησε αναμφίβολα η εξέγερση στο Παρίσι τον Φεβρουάριο του 1848, η οποία αποτέλεσε κατά κάποιο τρόπο το έναυσμα για τις επαναστάσεις που ακολούθησαν.

Στην παρούσα εργασία γίνεται μια προσπάθεια παρουσίασης της εξέγερσης του Παρισιού καθώς και της σύνδεσης της με τη συνακόλουθη αναταραχή στην Ευρώπη και το ευρωπαϊκό σύστημα ισορροπίας των δυνάμεων.
 

2. Τα γεγονότα που προηγήθηκαν της εξέγερσης του 1848

2.1 Η Ιουλιανή Επανάσταση

Έπειτα από την ανάρρηση στο θρόνο του Καρόλου Ι, το 1824, η Γαλλία φαινόταν να οδηγείται σε μια νέα σύγκρουση. Οι πολιτικοί χώροι που άρχισαν σιγά σιγά να έρχονται σε ρήξη αποτελούνταν, από την μια μεριά από εκπροσώπους του προ της Γαλλικής Επανάστασης καθεστώτος, δηλαδή από τους αριστοκράτες και την εκκλησία, και από την άλλη μεριά από τις προοδευτικές δυνάμεις.¹

Ήδη πριν την ενθρόνιση του Καρόλου Ι, οι νικήτριες μεγάλες δυνάμεις του Συνεδρίου της Βιέννης πίεζαν τις γαλλικές κυβερνήσεις προς συντηρητικότερες κατευθύνσεις, με συνέπεια σημαντικά πρόσωπα της πολιτικής ζωής, όπως ο Ντεκάζ (Elie Decazes), να παραιτηθούν ή να ανατραπούν.² Κατά μία άλλη άποψη όμως, η αποπομπή του Ντεκάζ οφείλεται στο μίσος που έτρεφαν προς το πρόσωπο του οι βασιλικοί, οι οποίοι για να πετύχουν τους στόχους τους εκμεταλλεύτηκαν την δολοφονία του δούκα του Μπέρι (Berry).³
Όπως και να έχει, η ρήξη κορυφώθηκε το 1829 με την ανάθεση της κυβέρνησης στον συντηρητικό και αντιδραστικό πρίγκιπα Πολινιάκ (Jules de Polignac) από τον βασιλιά Κάρολο Ι. Έναν βασιλιά που «υπερεκτιμώντας την δύναμη της θρησκευτικής επανεμφάνισης προσπάθησε να γυρίσει πίσω το ρολόι».⁴ Στην αυξανόμενη ανεργία, τις χρεωκοπίες τραπεζικών οίκων καθώς και βιομηχανικών και εμπορικών επιχειρήσεων, τις άσχημες σοδιές από το 1827 μέχρι το 1829 και τον σφοδρό χειμώνα του 1829-1830, ήρθε τώρα να προστεθεί και η έντονη δυσφορία της χώρας προς το πρόσωπο του Καρόλου εξαιτίας των πολιτικών του επιλογών και των αντιδραστικών του αντιλήψεων.⁵ Η αφορμή για την σύγκρουση δόθηκε το 1830 με τα Ιουλιανά Διατάγματα, που έθεταν σε κίνδυνο, μεταξύ άλλων, και δύο σημαντικές κατακτήσεις της Γαλλικής Επανάστασης, την ελευθεροτυπία και την ελεύθερη και δίκαιη ανάδειξη του κοινοβουλίου.⁶

Τελικά, ύστερα από τις περίφημες «Τρεις Δοξασμένες Μέρες»-«Les Trois Glorieuses» (27-29 Ιουλίου 1830), το Παρίσι έπεσε στα χέρια των επαναστατών. Ο Κάρολος Ι φυγαδεύτηκε στην Αγγλία και στον θρόνο ανήλθε ο Λουδοβίκος Φίλιππος.⁷

2.2 Η Ιουλιανή Μοναρχία (1830-1848)

Α) Η δομή του κράτους παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό η ίδια εκτός από μερικές αλλαγές που έγιναν για να ικανοποιηθεί η κοινή γνώμη: διευρύνθηκε το εκλογικό σώμα, ο καθολικισμός έπαψε να είναι η κρατική θρησκεία και τέλος τα κοινοβούλια απέκτησαν πλέον το δικαίωμα να προτείνουν νόμους. ⁸

Β) Η κυβερνητική αστάθεια και η συχνή εναλλαγή των διάφορων πολιτικών ομάδων στην εξουσία έγινε σχεδόν μόνιμο χαρακτηριστικό της πολιτικής ζωής της χώρας.⁹

Γ) Οι παλιές προνομιούχες ομάδες αντικαταστάθηκαν από νέες. Η κληρονομική αριστοκρατία επηρέαζε όλο και λιγότερο τον κρατικό μηχανισμό, ενώ αντίθετα η αριστοκρατία του χρήματος άρχισε να παίζει έναν ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο. Οι περισσότεροι από τους ευγενείς που υπηρετούσαν τον Κάρολο Ι αρνήθηκαν να ορκισθούν πίστη στον νέο βασιλιά και έχασαν τη θέση τους.¹⁰

Ένα χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης περιόδου που πρέπει επίσης να σημειωθεί είναι η εμφάνιση και η γρήγορη εξάπλωση των σοσιαλιστικών ιδεών. Η Γαλλία βρισκόταν και αυτή τη φορά στην πρωτοπορία των ευρωπαϊκών εξελίξεων.¹¹ Καθώς η βιομηχανία αναπτυσσόταν (ο δείκτης βιομηχανικής παραγωγής το 1846 ήταν 50% υψηλότερος από τον αντίστοιχο δείκτη το 1831), μεγάλωνε ταυτόχρονα ο αριθμός των εργατών και οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας τους γίνονταν ολοένα και χειρότερες.¹² Έτσι, το έδαφος ήταν κατάλληλο για να ξεπηδήσουν οι θεωρίες των Σαιν-Σιμόν (Saint-Simon), Σαρλ Φουριέ (Charles Fourier), Λουί Μπλάν (Louis Blanc), Μπλανκί (Auguste Blanqui) και άλλων στοχαστών.¹³ Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Robert Tombs, «δίχως αμφιβολία, ποτέ άλλοτε δεν ήταν η γαλλική κοινωνία τόσο ανοιχτή και δεκτική στην ιδέα της επανάστασης».¹⁴ Τέλος, αξίζει να αναφερθεί πως τον Φεβρουάριο του 1848, λίγες εβδομάδες πριν από την έκρηξη της παρισινής επανάστασης, τυπώνεται στο Λονδίνο το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» των Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς¹⁵, το οποίο αν και δεν άσκησε άμεση επίδραση στα γεγονότα του Φεβρουαρίου δεν παύει να αποτελεί σημείο αναφοράς της ιστορικής περιόδου που εξετάζεται.

3. Η Φεβρουαριανή Επανάσταση στο Παρίσι (February Revolution) – Φεβρουάριος του 1848

3.1 Ερμηνευτικές προσεγγίσεις και αίτια της εξέγερσης

3.1.1 Οικονομική, βιομηχανική και πιστωτική κρίση στην Ευρώπη

Μια εξέλιξη που συνδέεται με τα επαναστατικά γεγονότα του 1848 και πρέπει να επισημανθεί είναι η οικονομική κρίση που έπληξε την Ευρώπη το 1846. Η κρίση αυτή συνδεόταν αφενός με την καταστροφή της πατατοπαραγωγής στην Ιρλανδία και σε άλλες βορειοευρωπαϊκές χώρες το 1845, το 1846 και το 1848, και αφετέρου με τις ανεπαρκείς σοδειές δημητριακών την ίδια περίοδο.¹⁶ Έτσι, οι τιμές αυτών των βασικών ειδών διατροφής εκτοξεύθηκαν στα ύψη με αποτέλεσμα σε πολλές περιοχές οι κατώτερες οικονομικά τάξεις να μαστίζονται από πείνα.¹⁷ Στην Καν (Caen) για παράδειγμα, μια πόλη βορειοδυτικά του Παρισιού, η τιμή εκατό λίτρων σιταριού ανέβηκε από τα 22 φράγκα τον Μάιο του 1846 στα 46 φράγκα τον Μάιο του 1847.¹⁸ Ακόμα, κατά τη διάρκεια του 1847 στο Παρίσι σχεδόν 400.000 κάτοικοί του σε σύνολο 945.000 κατοίκων συντηρούνταν από το ψωμί που μοίραζε η κυβέρνηση.¹⁹

Επίσης, η Ευρώπη επλήγη και από μια οικονομική και πιστωτική κρίση, η οποία συνδεόταν με την ύφεση στη Βρετανία του τομέα κατασκευής σιδηροδρομικών γραμμών.²⁰ Η βρετανική κρίση έπληξε πολλά λιμάνια της Βόρειας Ευρώπης και προκάλεσε στην βορειοευρωπαϊκή ενδοχώρα συρρίκνωση του εμπορίου και πολλών μεταποιητικών δραστηριοτήτων, καθώς και αυξανόμενη ανεργία.²¹

3.1.2 Αυξανόμενη αντίθεση του λαού της Γαλλίας στις επιλογές και στην πολιτική του Λουδοβίκου Φιλίππου και της κυβέρνησης του Γκιζό (François Guizot)

Ο έντονα συντηρητικός χαρακτήρας του καθεστώτος του Λουδοβίκου Φιλίππου άρχισε σιγά σιγά να προκαλεί δυσφορία και δυσαρέσκεια στην γαλλική κοινωνία, η οποία μεταξύ άλλων επιζητούσε και μεταρρυθμίσεις στο πολιτικό σύστημα. Συγκεκριμένα, ένα από τα βασικά αιτήματα των αντιπάλων του καθεστώτος ήταν η επέκταση του δικαιώματος της ψήφου.²²

Οι παραπάνω εξελίξεις, σε συνδυασμό με την διάχυση στη γαλλική κοινωνία των σοσιαλιστικών ιδεών, δημιουργούσαν ένα εκρηκτικό μείγμα το οποίο δεν άργησε να εκδηλωθεί.

3.2 Τα γεγονότα

Η επιμονή του Λουδοβίκου Φιλίππου και του Γκιζό στο να μην προχωρήσουν στη διεύρυνση του εκλογικού σώματος είχε σαν αποτέλεσμα η αντιπολίτευση να προχωρήσει το 1847 σε μια μεταρρυθμιστική εκστρατεία, εμπνεόμενη από την επιτυχία της εκστρατείας κατά του νόμου για τα σιτηρά στην Αγγλία.²³ Αποφασίστηκε λοιπόν από την αντιπολίτευση να ξεκινήσει μια σειρά δημόσιων συγκεντρώσεων υπό τη μορφή συνεστιάσεων, τακτική που επιλέχθηκε για να παρακαμφθούν τα εμπόδια του νόμου περί απαγόρευσης των πολιτικών συγκεντρώσεων.²⁴ Έτσι, πραγματοποιήθηκαν στους επόμενους μήνες 180 τέτοιες συνεστιάσεις (σύμφωνα με μια άλλη άποψη²⁵, έλαβαν χώρα 70 συνεστιάσεις και όχι 180) σε 28 διαμερίσματα (ιδιαίτερα στην Βουργουνδία και στην περιοχή του Παρισιού που ήταν «κάστρα» της αντιπολίτευσης), όπου συμμετείχαν πάνω από 20.000 άτομα.²⁶

Η τελευταία συγκέντρωση ήταν προγραμματισμένο να γίνει στο 12^ο διαμέρισμα του Παρισιού στις 22 Φεβρουαρίου του 1848, όμως η κυβέρνηση την απαγόρευσε, γεγονός που αποτέλεσε την αφορμή για τις συγκρούσεις που ακολούθησαν²⁷. Αν και η άκρα αριστερά ήταν ανυπόμονη να διαδηλώσει με οδοφράγματα και βίαιες συγκρούσεις, οι ηγέτες της αντιπολίτευσης είχαν το φόβο πως μια πιθανή εξέγερση θα συντριβόταν άμεσα, γεγονός που θα ενίσχυε τις θέσεις της κυβέρνησης.²⁸ Έτσι, οι οργανωτές αυτής της τελευταίας συνεστίασης αποφάσισαν να υποχωρήσουν περιοριζόμενοι σε λεκτικές διαμαρτυρίες και αντεγκλήσεις.²⁹ Παρ’ όλ’ αυτά, κάποιοι ρεπουμπλικάνοι ηγέτες συνέχισαν να προτρέπουν τους πολίτες και τους άνδρες της Εθνοφρουράς να εκφράσουν έμπρακτα την αντίθεση τους στην κυβέρνηση, με αποτέλεσμα ομάδες φοιτητών και εργατών να εμφανιστούν στους δρόμους το πρωί της 22^ης Φεβρουαρίου.³⁰ Η κατάσταση όμως άρχισε να παίρνει εκρηκτικές διαστάσεις προς το βράδυ καθώς και το πρωί της 23^ης Φεβρουαρίου, όταν συνωμοτικοί πυρήνες που επιθυμούσαν την βίαιη πτώση του καθεστώτος και των οποίων τα μέλη ανήκαν και σε ακροαριστερές ομάδες με έντονη επιρροή άρχισαν να υψώνουν οδοφράγματα και να κατεβαίνουν στους δρόμους με όπλα³¹. Ακολουθώντας τη συνήθη τακτική η κυβέρνηση κάλεσε την Εθνοφρουρά, η οποία εκτός του ότι θα μπορούσε να καταστείλει την εξέγερση, θα παρείχε και την απαραίτητη πολιτική νομιμότητα στο καθεστώς.³² Όμως αυτή τη φορά οι πολίτες που την απάρτιζαν αποφάσισαν να μη στηρίξουν την κυβέρνηση αλλά τους διαδηλωτές, και έτσι από τις 12 λεγεώνες μόνο 2 αποδείχθηκαν αξιόμαχες.³³ Αξίζει σ’ αυτό το σημείο να αναφερθούν οι μαρτυρίες των Alphonse de Lamartine (1790-1869) και Percy B. St. John, που ήταν αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων του Φεβρουαρίου, σχετικά με την απροθυμία της Εθνοφρουράς να στηρίξει την κυβέρνηση:

«Η ανταπόκριση της Εθνοφρουράς, που κλήθηκε το πρωί της 24^ης Φεβρουαρίου να παρέμβει μεταξύ του λαού και των στρατιωτών, ήταν αργή και ανεπαρκής. Στο μακρόχρονο κίνημα του λαού αναγνώρισε μια διαδήλωση κατά των υπουργών και μια ένοπλη απαίτηση για μεταρρύθμιση στο εκλογικό σώμα την οποία (μεταρρύθμιση) κάθε άλλο παρά απέρριπτε. (…) Τα μέλη της έτρεφαν αντιπάθεια για το πρόσωπο του Guizot. Η προκλητική και παρατεταμένη του εξουσία, τους καταπίεζε.»³⁴

«(…) και χειρότερο απ’ όλα, οι στρατηγοί της Εθνοφρουράς ανέφεραν ο ένας μετά τον άλλο πως οι άνδρες τους απαιτούσαν και πολύ περισσότερο επέμεναν να αποπεμφθεί ο Guizot. (…) Τα λόγια ενός διοικητή του πυροβολικού που βρισκόταν κοντά στο Δημαρχείο αναφέρθηκαν ως εξής: «Να πυροβολήσουμε κατά του λαού? Όχι! Να πυροβολήσουμε κατά του λαού που μας πληρώνει? Δεν θα κάνουμε κάτι τέτοιο. Αν πρέπει να επιλέξουμε ανάμεσα στο να σφάξουμε τα αδέρφια μας και στο να εγκαταλείψουμε την μοναρχία, δεν υπάρχει κανένας δισταγμός.»³⁵

Μπροστά σ’ αυτή την απρόσμενη κατάληξη ο Λουδοβίκος Φίλιππος προσπάθησε να εκτονώσει την εντεινόμενη δυσαρέσκεια αποπέμποντας τον Γκιζό³⁶· παρ’ όλ’ αυτά το βράδυ της 23^ης Φεβρουαρίου η κατάσταση ξέφυγε πέρα από κάθε έλεγχο όταν στρατιώτες που φρουρούσαν το Υπουργείο Εξωτερικών Υποθέσεων πυροβόλησαν εναντίον του πλήθους που πανηγύριζε στην Boulevard des Capucines, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 20 άτομα (άλλοι ερευνητές³⁷ αναφέρουν 16 νεκρούς).³⁸ Η περιγραφή του Alphonse de Lamartine είναι χαρακτηριστική:

«Κατά τις 10 η ώρα το βράδυ μια μικρή φάλαγγα από ρεπουμπλικάνους της νεαρής μπουρζουαζίας πέρασε από την οδό Lepelletier· γύρω από την πύλη της εφημερίδας Le National σχημάτισε ήσυχα μια ομάδα σαν να είχε δοθεί ραντεβού. (…) Λίγο μετά την αποχώρηση της από την εφημερίδα Le National, εμφανίστηκε άλλη μία φάλαγγα από εργάτες και ανθρώπους του λαού (…) Μια κόκκινη σημαία κυμάτιζε ανάμεσα από τον καπνό των πυρσών των πιο μπροστινών γραμμών αυτού του πλήθους. (…) Μπροστά από το υπουργείο εξωτερικών υποθέσεων, ένα τάγμα του πεζικού, έχοντας πάρει θέση μάχης, με γεμισμένα τα όπλα και τον επικεφαλή του στην πρώτη γραμμή, απέκλεισε τη λεωφόρο. Η φάλαγγα ξαφνικά σταματάει μπροστά σ’ αυτό το φράχτη από ξιφολόγχες. Ο κυματισμός της σημαίας και η λάμψη από τους πυρσούς τρομάζουν το άλογο του διοικητή. Το άλογο, σηκώνοντας τα δύο μπροστινά του πόδια, προχωρά πίσω προς το τάγμα το οποίο σπεύδει να προστατεύσει τον αρχηγό του. Ενώ δημιουργείται σύγχυση από αυτή την κίνηση, ξαφνικά ακούγεται ένας πυροβολισμός (…) ο οποίος ήταν αρκετός για να ξεσπάσει μια ολόκληρη επανάσταση.»³⁹

Οι επαναστάτες περιέφεραν τα πτώματα των νεκρών στους δρόμους καλώντας τον κόσμο να εξεγερθεί, ενώ το βράδυ και το επόμενο πρωί οδοφράγματα υψώθηκαν και στους ανατολικούς τομείς του Παρισιού.⁴⁰ Όλα έδειχναν πια ότι η κυβέρνηση και το καθεστώς του Λουδοβίκου Φιλίππου είχαν χάσει τον έλεγχο της κατάστασης.

4. Τα γεγονότα που ακολούθησαν την επανάσταση του 1848 – Η εξέγερση του Ιουνίου και η γρήγορη επάνοδος της μοναρχίας

Τελικά, ο Λουδοβίκος Φίλιππος μη μπορώντας να επαναφέρει το προ της εξέγερσης status quo και μη καταφέρνοντας να πείσει το Κοινοβούλιο να δεχτεί για βασιλιά τον νεαρό εγγονό του Comte de Paris⁴¹, φυγαδεύτηκε στην Αγγλία. Ανακηρύχθηκε έτσι η Δεύτερη Δημοκρατία (1848-1851) της οποίας η πρώτη προσωρινή κυβέρνηση περιελάμβανε σε γενικές γραμμές δύο πολιτικές ομάδες⁴²: Από τη μια μετριοπαθείς ρεπουμπλικάνους όπως ο Alphonse de Lamartine, και από την άλλη ριζοσπάστες ρεπουμπλικάνους, όπως ο Ledru-Rollin. Παρά την παραίτηση του βασιλιά συνέχιζαν να υφίστανται μεμονωμένες επαναστατικές εστίες, οι οποίες απομονώθηκαν ή εξουδετερώθηκαν σχεδόν εξ ολοκλήρου τον Απρίλιο του 1848.⁴³ Την ίδια περίοδο επίσης διεξήχθησαν με καθολική ψηφοφορία αρρένων εκλογές για την ανάδειξη συντακτικής συνέλευσης, οι οποίες εξασφάλισαν στους μετριοπαθείς ρεπουμπλικάνους άνετη πλειοψηφία.

Σύντομα όμως, εξαιτίας κυρίως της αυξανόμενης ανεργίας και της μακρόχρονης οικονομικής κρίσης, εκδηλώθηκαν νέες ταραχές σε πολλές περιοχές της χώρας, οι οποίες στην περίπτωση των εθνικών εργαστηρίων⁴⁴ οφείλονταν και στην έντονη εξάπλωση των ριζοσπαστικών σοσιαλιστικών ιδεών σε αυτά.⁴⁵ Έτσι, με αφορμή την απόφαση της κυβέρνησης για εκκένωση των εθνικών εργαστηρίων, ξέσπασε η πολύνεκρη εξέγερση των «Τριών Αιματηρών Ημερών»-«Bloody June Days» (24-26 Ιουνίου 1848), η οποία είχε καθαρά εργατικό και ανατρεπτικό χαρακτήρα.⁴⁶ Εν τέλει, ύστερα από την ολοκλήρωση του έργου της συντακτικής συνέλευσης και την σταδιακή άνοδο των διάφορων μοναρχικών τάσεων, η σύντομη Δεύτερη Δημοκρατία ουσιαστικά καταλύθηκε στις 2 Δεκεμβρίου του 1851 ύστερα από την διάλυση της βουλής και την κήρυξη στρατιωτικού νόμου από τον Λουδοβίκο Ναπολέοντα, που είχε επιστρέψει στη Γαλλία αμέσως μετά την Φεβρουαριανή Επανάσταση.

5. Ανάλογες εξεγέρσεις σε άλλες χώρες της Ευρώπης – Συνέπειες της επανάστασης του 1848 στο διεθνές σύστημα

5.1 Εξεγέρσεις σε άλλες περιοχές στην Ευρώπη

Η επανάσταση στην Γαλλία τον Φεβρουάριο του 1848, παρά την γενικά συντηρητική εξωτερική πολιτική της νέας κυβέρνησης⁴⁷, έδωσε το έναυσμα για μια σειρά από ανάλογες εξεγέρσεις σε πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης, οι οποίες προέβαλλαν φιλελεύθερα αιτήματα για μεταρρυθμίσεις ή/και αξιώσεις για εθνική ανεξαρτησία.

Συγκεκριμένα, η είδηση της ανατροπής του Ιουλιανού καθεστώτος προκάλεσε διαδηλώσεις και ταραχές σε πολλές πόλεις της Αυστροουγγαρίας και των γερμανικών κρατών και κρατιδίων. Ενδεικτικά μόνο μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής:

Στην έδρα του δουκάτου του Νασάου (Nassau), Βισμπάντεν (Wiesbaden), διαδήλωσαν 30.000 χωρικοί απαιτώντας την κατάργηση των φεουδαλικών υπολειμμάτων, ενώ ανάλογες κινητοποιήσεις πραγματοποιήθηκαν στις πόλεις Βύρτεμπεργκ (Wüerttemburg) και Μπάντεν (Baden).⁴⁸

Στο Βερολίνο, στο ανατολικό μέρος της πρωσικής Βεστφαλίας (Westphalia), καθώς και στις περιοχές της Σαξονίας (Saxony), της Σιλεσίας (Silesia) και της Θουρινγκίας (Thuringia) σημειώθηκαν επίσης εξεγέρσεις με φιλελεύθερα αιτήματα, στις οποίες μάλιστα πολλές φορές ολόκληρα κάστρα παραδίδονταν στις φλόγες.⁴⁹ Ακόμη, λόγω της εθνικής αφύπνισης των Πολωνών, οι οποίοι βρίσκονταν κάτω από πρωσική και ρωσική κυριαρχία, έντονη αναταραχή επικρατούσε στο Πόζναν (Posen), στην Κρακοβία (Krakow), όπου μάλιστα ξέσπασαν βίαιες εξεγέρσεις, και στις πολωνικές περιοχές της Γαλικίας (Galicia). ⁵⁰

Όσο αφορά την Αυστροουγγαρία, τα σημαντικότερα προβλήματα για την κυβέρνηση των Αψβούργων εμφανίστηκαν στη Βουδαπέστη, όπου ο Ούγγρος εθνικιστής Κόσουτ έσπευσε να ζητήσει σύνταγμα για την Ουγγαρία και ταυτόχρονα καταδίκασε την απολυταρχική πολιτική του καθεστώτος της Βιέννης.⁵¹ Οι θέσεις του Κόσουτ εξαπλώθηκαν γρήγορα στην αυτοκρατορία με αποτέλεσμα ευρύτατα κοινωνικά στρώματα να πιέζουν την Αψβουργική κυβέρνηση για διοικητικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις.⁵²

Τέλος, ανάλογες εξελίξεις σημειώθηκαν και στην περιοχή της Ιταλίας, όπου οι ενοποιητικές τάσεις όσο αφορά τα βασίλεια και τα κρατίδια είχαν πια ωριμάσει και το αντιαυστριακό κλίμα άρχισε να γίνεται πλέον έκδηλο.⁵³

Οι περισσότερες από τις παραπάνω επαναστάσεις ακολουθούσαν το εξής μοντέλο: Τα νέα από την εξέγερση του Παρισιού γοήτευαν τα πλήθη, τους δημοσιογράφους, τους δικηγόρους, τους σπουδαστές, οι οποίοι και συγκεντρώνονταν ώστε να συζητήσουν τις φήμες. Οι κυβερνήσεις, υπό το φόβο της επανάστασης, συγκέντρωναν στρατιωτικές δυνάμεις και σύντομα άρχιζαν αψιμαχίες και συγκρούσεις ανάμεσα στους στρατιώτες και τους συγκεντρωμένους.

5.2 Συνέπειες στο διεθνές σύστημα

Με τις εξεγέρσεις του 1848 ανά την Ευρώπη (αλλά και παλαιότερα, όπως το 1830 στη Γαλλία με την Ιουλιανή Επανάσταση) τέθηκαν υπό αμφισβήτηση κάποιες από τις αρχές του συνεδρίου της Βιέννης (1815). Συγκεκριμένα, τα φιλελεύθερα αιτήματα, η πίεση για διοικητικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, οι αγώνες για εθνική ανεξαρτησία, έρχονταν σε αντίθεση με τις υποχρεώσεις που είχαν αναλάβει οι μεγάλες δυνάμεις το 1815 περί διατήρησης του status quo στην Ευρώπη, διατήρησης της τάξης και της νομιμότητας και κατάπνιξης κάθε επαναστατικού ανατρεπτικού κινήματος.

Παρ’ όλ’ αυτά, οι μεγάλες δυνάμεις έδειξαν αυτοσυγκράτηση και απέφυγαν έναν μεγάλο πόλεμο μεταξύ τους που θα μπορούσε να ανατρέψει τις ισορροπίες στην Ευρώπη. Η διατήρηση της ειρήνης οφείλεται πρώτιστα στις διπλωματικές προσπάθειες της Αγγλίας και κατά δεύτερο λόγο της Ρωσίας. Και οι δύο δυνάμεις με τον ρυθμιστικό ρόλο που έπαιξαν στις ταραχές της Ευρώπης κατάφεραν να αποσοβήσουν τον κίνδυνο ενός πολέμου, που θα διατάρασσε ανεπανόρθωτα την ισορροπία δυνάμεων. ⁵⁴ Δεν συνέβη όμως το ίδιο και το 1853, χρονιά που ξέσπασε ο Κριμαϊκός Πόλεμος.

Συμπερασματικά, το 1848 αρχίζει να εκδηλώνεται καθαρά πλέον ένα ρήγμα στην Ευρώπη: ουσιαστικά για πρώτη φορά μετά το συνέδριο της Βιέννης, αμφισβητείται έντονα η ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων από κοινωνικά στρώματα που απαιτούν μεταρρυθμίσεις και έθνη που επιζητούν εθνική ανεξαρτησία ή εθνική ολοκλήρωση. Κάποια από τα ζητήματα αυτά θα πάρουν μεγαλύτερες διαστάσεις στο μέλλον και θα οδηγήσουν τις μεγάλες δυνάμεις σε πόλεμο μεταξύ τους (όπως για παράδειγμα η γερμανική ενοποίηση και ο Αυστροπρωσικός πόλεμος του 1866 και ο Γαλλοπρωσικός πόλεμος του 1870). Ύστερα όμως από τη γερμανική ενοποίηση το 1871 υπό τον Βίσμαρκ, θα αναπτυχθεί από τον ίδιο ένα σύστημα ασφάλειας στην Ευρώπη, που θα καταφέρει να αποτρέψει τον πόλεμο επί μια εικοσαετία περίπου.⁵⁵

6. Επίλογος

Δίχως αμφιβολία, η εξέγερση του 1848 στο Παρίσι ήταν ένα γεγονός που έδρασε καταλυτικά όσον αφορά τις ευρωπαϊκές εξελίξεις την περίοδο αυτή. Η επίδραση της στην κίνηση των ιδεών (για παράδειγμα στη σοσιαλιστική σχολή σκέψης⁵⁶), στην προώθηση των φιλελεύθερων ιδανικών και στο ευρωπαϊκό σύστημα ισορροπίας υπήρξε σημαντική.

Η Ευρώπη από το 1848 και μετά μπαίνει σε μια νέα τροχιά, τροχιά συγκρούσεων και ανταγωνισμών (όπως ο Κριμαϊκός Πόλεμος το 1853 και ο Αυστροπρωσικός πόλεμος το 1866), ενώ ταυτόχρονα εξελίσσεται η γερμανική και η ιταλική ενοποίηση. Βέβαια, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, οι συγκρούσεις αυτές θα διακοπούν έπειτα από την εδραίωση του συστήματος ασφάλειας του Βίσμαρκ. Παρ’ όλ’ αυτά, η περίοδος της περίφημης συνεργασίας των ευρωπαϊκών δυνάμεων και των αρμονικών σχέσεων ανάμεσα τους (έστω και προσχηματικά) έχει περάσει πλέον ανεπιστρεπτί, γεγονός που θα εκδηλωθεί με μεγαλύτερη ένταση από το 1890 και μετά (ιμπεριαλιστική εποχή).

7. Βιβλιογραφία

Berlin Isaiah, Καρλ Μαρξ (Αθήνα: Εκδόσεις SCRIPTA, 1998)

Dipper Christof, «Rural Revolutionary Movements-Germany, France, Italy», στο συλλογικό έργο (επιμ. Dieter Dowe, Heinz-Gerhard Haupt, Dieter Langewiesche & Jonathan Sperber) Europe in 1848-Revolution and Reform (Oxford: Berghahn Books, 2000)

Θερμός Ηλίας, «Η εξωτερική πολιτική του Βίσμαρκ», στο περιοδικό Διαλεκτική (τεύχος 6, 1991-1992)

Hahn Hans Henning, «The Polish Nation in the Revolution 1846-49» στο συλλογικό έργο (επιμ. Dieter Dowe, Heinz-Gerhard Haupt, Dieter Langewiesche & Jonathan Sperber) Europe in 1848-Revolution and Reform (Oxford: Berghahn Books, 2000)

Haine W. Scott, The History of France (Westport-Connecticut: Greenwood Press, 2000)

Κολιόπουλος Ι. Σ., Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945 (Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις ΒΑΝΙΑΣ, 1987)

Kořalka Jiři, «Revolutions in the Habsburg Monarchy», στο συλλογικό έργο (επιμ. Dieter Dowe, Heinz-Gerhard Haupt, Dieter Langewiesche & Jonathan Sperber) Europe in 1848-Revolution and Reform (Oxford: Berghahn Books, 2000)

Lamartine Alphonse de, History of the Revolution of 1848 (Boston: Phillips, Sampson & Co., 1849)

Lévêque Pierre, «The Revolutionary Crisis of 1848/51 in France-Origins and Course of Events», στο συλλογικό έργο (επιμ. Dieter Dowe, Heinz-Gerhard Haupt, Dieter Langewiesche & Jonathan Sperber) Europe in 1848-Revolution and Reform (Oxford: Berghahn Books, 2000)

Μαρξ Καρλ, Η 18^η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη (Αθήνα: Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», 1987)

Mermier Guy R., France-Past and Present (New York: Peter Lang Publishing, Inc., 2000)

Pinkney David H. - G. de Bertier de Sauvigny, History of France (Arlington Heights-Illinois: Forum Press, Inc., 1983)

Raymond Gino, Historical Dictionary of France (Lanham, Maryland: The Scarecrow Press, Inc., 1998)

St. John Percy B., The French Revolution in 1848: The Three Days of February 1848 (New York: 1848)

Tombs Robert, France 1814-1914 (Essex: Addison Wesley Longman Limited, 1996)