Μετάφραση από το αγγλικό κείμενο που βρίσκεται στο τεύχος 24 του περιοδικού Thrall από τη Νέα Ζηλανδία από τον Δ.Τ.,
anthropia@hotmail.com
www.punk.gr/nogod-nomaster

 θεωρητικά κείμενα

 

Τι είναι ο Αναρχικός Κομμουνισμός

Τι; Αναρχικός κομμουνισμός; Σίγουρα αυτό αποτελεί μια αντίφαση των όρων. Κομμουνισμός δεν σημαίνει ένα δρακόντειο αστυνομικό κράτος και αναρχισμός την καταστροφή του κράτους; Τότε, δεν είναι σίγουρα ασυμβίβαστοι μεταξύ τους αυτοί οι όροι; Λοιπόν, αυτό το άρθρο υποστηρίζει το αντίθετο. Μια α-κρατική και εθελοντική μορφή κομμουνισμού είναι το απαραίτητο συμπλήρωμα του αναρχισμού. Πιστεύω ότι ο αναρχισμός είναι απραγματοποίητος χωρίς αυτό.

Από την εμπειρία μου στους αναρχικούς κύκλους της Aotearoa (σ.τ.μ.: η ονομασία της Νέας Ζηλανδίας από τους ιθαγενείς Μάορι που χρησιμοποιούν και οι περισσότεροι αναρχικοί αυτής της χώρας), φαίνεται ότι αρκετοί αναρχικοί βρίσκονται αγκυλωμένοι σε μια απλουστευτική αντίληψη, ότι ο αναρχισμός είναι απλώς και μόνο κάτι που έχει να κάνει με τη συγκρότηση μικρών ομάδων (collectives) φίλων (affinity groups – ομάδες συγγένειας), οι οποίες συγκαλούν ακανόνιστες χρονικά συνελεύσεις, όπου ο καθένας κάθεται σε κύκλο και προσπαθεί να είναι αντιεξουσιαστής. Εάν πιεστούν, οι περισσότεροι από τους αναρχικούς αυτούς θα πουν ότι ο αναρχισμός είναι κάτι που έχει να κάνει μόνο με την απαλλαγή από την εξουσία και το σεβασμό της προσωπικής ελευθερίας. Νομίζω ότι χρειαζόμαστε να υπερβούμε αυτή τη χοντροειδή θεωρία και πρακτική – και εδώ είναι που ο αναρχικός κομμουνισμός αποβαίνει χρήσιμος. Ο αναρχικός κομμουνισμός υπερβαίνει τη φιλελεύθερη αντίληψη που υπογραμμίσαμε παραπάνω, ότι ο αναρχισμός είναι απλώς μια συμπαθητική ιδέα ατομικής ελευθερίας και γι’ αυτό συνεπάγεται, σχεδόν αναπόφευκτα, μια ιδέα ξεκομμένη από τους αγώνες των καταπιεσμένων.

Έτσι λοιπόν, ο σκοπός αυτού του κειμένου είναι, με πολύ αδρές πινελιές, να υπογραμμίσει τις βασικές ιδέες του αναρχικού κομμουνισμού και συγκεκριμένα του non market (σ.τ.μ.: μη χρηματιστηριακού ή αυτού που δεν υπαγορεύεται από την αγορά, αλλά προτιμούμε στο υπόλοιπο κείμενο να το αφήσουμε στην αγγλική του γραφή) αναρχικού κομμουνισμού σε ένα κοινό που δεν γνωρίζει καν για τον τύπο αυτό αναρχισμού. Επίσης παρουσιάζει μερικές σύντομες παρατηρήσεις όσον αφορά την πιθανότητα για την ανάπτυξη ενός σύγχρονου αναρχικού κομμουνισμού σήμερα.

ΚΑΤΑΓΩΓΗ

Ο αναρχικός κομμουνισμός δεν εμφανίστηκε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1870 στην Ευρώπη. Παρουσιάστηκε ενάντια στο θέατρο της ανόδου του βιομηχανικού καπιταλισμού, με όλη του την εκμετάλλευση, την αποξένωση, τη φτώχεια και τη μιζέρια που δημιουργήθηκε ανάμεσα στους εργάτες και τους αγρότες καθώς και την ανάδειξη ενός όλο και περισσότερο δυναμικού και συγκεντρωτικού κράτους, το οποίο εξυπηρέτησε συνολικά τα συμφέροντα των αφεντικών ή της καπιταλιστικής τάξης. Ο αναρχικός κομμουνισμός αναπτύχθηκε από την αναρχική κολεκτιβιστική πτέρυγα της Πρώτης Διεθνούς, μια πτέρυγα που εκδιώχθηκε από τη Διεθνή από τον Καρλ Μαρξ και τους υποστηρικτές του.

Ο Πιοτρ Κροπότκιν, ίσως ο περισσότερο σημαίνων θεωρητικός του αναρχικού κομμουνισμού, ισχυρίστηκε ότι η πραγματική καταγωγή του αναρχισμού ήταν «η δημιουργική, εποικοδομητική δράση των μαζών». Υποστήριξε ότι «ο αναρχισμός έλκει την καταγωγή του από το λαό και θα διατηρήσει τη ζωτικότητα και τη δημιουργική του δύναμη αρκετά μόνο εάν παραμείνει κίνημα του λαού».

Η ομάδα Dielo Trouda (Εργατική Υπόθεση), ομάδα εξόριστων Ρώσων αναρχικών κομμουνιστών, μια ομάδα στην οποία συμπεριλαμβανόταν και ο Νέστωρ Μάχνο – ένας αγρότης ηγέτης που πολέμησε εναντίον των Λευκών και των Μπολσεβίκων μετά τη Ρώσικη επανάσταση – έγραψε, με παρόμοια διάθεση, στην Οργανωτική Πλατφόρμα των Ελευθεριακών Κομμουνιστών (1926) (σ.τ.μ.: εξ ου και ο όρος πλατφορμιστής που θα συναντήσουμε παρακάτω) ότι «η ταξική πάλη δημιουργήθηκε από τη σκλαβιά σε βάρος των εργατών και οι φιλοδοξίες τους για ελευθερία από την καταπίεση γέννησαν την ιδέα του αναρχισμού: μια ιδέα συνολικής άρνησης ενός συστήματος βασισμένου στις αρχές της τάξης και του Κράτους και της αντικατάστασής του από μια ελεύθερη μη κρατική κοινωνία εργατικής αυτοδιεύθυνσης. Έτσι λοιπόν, ο αναρχισμός δεν προέρχεται από τις αφηρημένες σκέψεις ενός ακαδημαϊκού ή ενός φιλοσόφου, αλλά από τον άμεσο αγώνα των εργατών ενάντια στον καπιταλισμό, από τις ανάγκες και τις αναγκαιότητες των εργατών, από τις βλέψεις τους για ελευθερία και ισότητα».

Οι διακεκριμένοι αναρχικοί στοχαστές Μπακούνιν, Κροπότκιν και άλλοι, δεν ανακάλυψαν αυτοί την ιδέα του αναρχισμού, αλλά έχοντάς την ήδη ανακαλύψει μέσα στις μάζες, απλώς βοηθήθηκαν από τη δύναμη της σκέψης και της γνώσης τους ώστε να τη συγκεκριμενοποιήσουν και να την εξαπλώσουν. Έτσι βλέπουμε ότι ο αναρχικός κομμουνισμός δεν μπορεί να ειδωθεί απλώς και μόνο ως μια συμπαθητική ιδέα, ξεκομμένη από τους αγώνες των καταπιεσμένων. Οι τύχες του αναρχικού κομμουνισμού σχετίζονται στενά με την ανάπτυξη της ταξικής πάλης. Οι αναρχικοί κομμουνιστές έμαθαν αρκετά από το περιεχόμενο και τη μορφή των αγώνων των καταπιεσμένων. Μετά την Παρισινή Κομμούνα του 1871 οι αναρχικοί κομμουνιστές υιοθέτησαν την «κομμούνα» ως το μοντέλο τους για μια μελλοντική αταξική και α-κρατική κοινωνία και μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1917 τα εργατικά συμβούλια.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ: ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ Ή ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ

Ο αναρχικός κομμουνισμός αποτελείται από δύο πλευρές: τον αναρχισμό και τον κομμουνισμό. Εξετάζοντας πρώτα τον αναρχισμό, λέμε ότι ο αναρχισμός είναι η συνεχής δημιουργία και επαναδημιουργία μη ιεραρχικών εθελοντικών ομάδων, ποικίλων μεγεθών, για την ικανοποίηση των αναγκών των ανθρώπων. Με τα λόγια του Κροπότκιν, ο αναρχισμός «επιζητά την περισσότερο ολοκληρωμένη ανάπτυξη της ατομικότητας, συνδυασμένης με το ανώτερο επίπεδο ανάπτυξης των εθελοντικών συνδέσμων σε όλες τις πλευρές της, σε όλο τον πιθανό βαθμό της, για κάθε διανοητό στόχο. Θα μπορούσαν (οι σύνδεσμοι) να παίρνουν συνεχώς νέες μορφές που θα απαντούσαν καλύτερα στις πολλαπλές φιλοδοξίες όλων».

Έτσι, ο αναρχισμός είναι η συνεχής πρόληψη της αναδημιουργίας κάθε αρχής, κάθε εξουσίας, κάθε Κράτους και πλήρης και τέλεια ελευθερία για το άτομο που, ελεύθερα και οδηγημένο από τις ανάγκες του/της, συνασπίζεται με άλλα άτομα σε μια ομάδα. Τότε έρχεται η ελευθερία ανάπτυξης για την ομάδα αυτή η οποία ομοσπονδοποιείται με άλλες σε μια γειτονιά, μετέπειτα η ελευθερία ανάπτυξης για τις κοινότητες οι οποίες ομοσπονδοποιούνται σε μια περιοχή και πάει λέγοντας, μέχρι τη δημιουργία ενός κόσμου χωρίς σύνορα.

Έτσι, στη θέση των εξουσιαστικών οργανώσεων μη εξουσιαστικές οργανώσεις μπορούν να δημιουργηθούν από τους ίδιους τους ανθρώπους για να εξυπηρετήσουν την αυτοβοήθεια και την αλληλοβοήθεια. Η τάση γι’ αυτόν τον ελεύθερο σύνδεσμο υπάρχει ακόμα και στη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία – στη μορφή της υποστήριξης κάποιου κόσμου σε απεργίες και άλλες μορφές αλληλεγγύης προς την εργατική τάξη, για παράδειγμα, ή των διεθνών σιδηροδρομικών και ταχυδρομικών δικτύων, ακόμα και αυτού του Ερυθρού Σταυρού ή διαφόρων ναυαγοσωστικών συνδέσμων κ.λπ. Αυτοί οι εθελοντικοί σύνδεσμοι είναι, βέβαια, περιορισμένης υφής και παραμορφωμένοι από τον καπιταλισμό, αλλά, πάντως, μας δίνουν μια γρήγορη ματιά του τι προοιωνίζει η ελεύθερη συμφωνία στο μέλλον για μας εάν δημιουργήσουμε μια α-κρατική κοινωνία.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ

Το δεύτερο μέρος του αναρχικού κομμουνισμού είναι ο κομμουνισμός. Δυστυχώς, ο κομμουνισμός είναι τώρα μια «βρώμικη» λέξη. Αλλά όμως, όταν χρησιμοποιείται από τους αναρχικούς κομμουνιστές δεν σημαίνει αστυνομικό κράτος ή στρατιωτικού στυλ κομμουνισμό ή κρατικό καπιταλισμό, αλλά, αντίθετα, έναν ελεύθερο και εθελοντικό κομμουνισμό.

Ο κόσμος σκέφτεται ότι η οικονομία έχει να κάνει με αφεντικά, λογιστές, οικονομολόγους, χρήματα, αγορά, κέρδη, παραγωγή, διαχωρισμό της εργασίας, μισθωτή εργασία... Επίσης, οι αναρχικοί κομμουνιστές, όπως ο Κροπότκιν, είχαν μια αναζωογονητική αντίληψη για την οικονομία. Οι καπιταλιστές ισχυρίζονται ότι όλα αυτά που παραθέσαμε πριν, όπως τα χρήματα και η αγορά, είναι φυσιολογικά και είναι αδύνατον να έχουμε κάτι διαφορετικό. Αλλά όμως, οι ισχυρισμοί αυτοί είναι προϊόντα της φαντασίας των καπιταλιστών και φαντάζουν σαν ένα πέπλο για να καλύψουν την πραγματικότητα. Εάν ανασηκώσουμε το πέπλο αυτό, έχουμε μπροστά μας την πραγματικότητα, ανθρώπινες υπάρξεις με την πολυπλοκότητα των αναγκών τους που χρειάζονται ικανοποίηση.

Ο αναρχικός κομμουνισμός είναι ανθρωποκεντρικός και όχι μυστικοπαθής. Οι αναρχικοί κομμουνιστές δεν δίνουν προσοχή στο θεό (εάν υπάρχει) ή στους πολιτικούς ή στους γραφειοκράτες για να αλλάξουν την κοινωνία, αλλά, αντίθετα, στον ίδιο τον κόσμο. Έτσι, η αναρχική κομμουνιστική αντίληψη για την οικονομία είναι η άρνηση του να ασχοληθούμε με τους όρους της. Δεν χρειάζεται να μιλάμε για τα χρήματα και την αγορά και πάει λέγοντας, αλλά, αντίθετα, χρειάζεται να μιλάμε για τα οικονομικά μέσα για την ικανοποίηση των αναγκών όλων των ανθρώπων με τη λιγότερη σπατάλη ενέργειας για να το καταφέρουμε. Σε συνολική αντίθεση με τον ασαφή και διφορούμενο στόχο μερικών σοσιαλιστών για το «δικαίωμα στην εργασία», οι αναρχικοί κομμουνιστές στοχεύουν στο «δικαίωμα της ευημερίας» (δηλαδή, της ικανοποίησης των φυσικών, δημιουργικών και άλλων αναγκών).

Αλλά για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες αυτές χρειάζεται να οργανωθεί ξανά η κοινωνία. Χρειάζεται μια επανάσταση που θα καταργήσει όλες τις τάξεις και τη μισθωτή εργασία. Οι αναρχικοί κομμουνιστές απορρίπτουν την αγορά, το χρήμα και το κέρδος ως εκμεταλλευτικά και μη απαραίτητα. Σε αντιστάθμισμα, χρειαζόμαστε μια κοινωνία κοινότητας και εθελοντικής συμφωνίας για να ικανοποιήσουμε τις κοινές αυτές ανάγκες και απαιτήσεις. Έτσι, εάν επιλύσουμε τα κοινωνικά προβλήματα της ιεραρχίας και της ανισότητας, τότε η «οικονομία» διαλύεται μέσα σε μια σειρά από πρακτικά ζητήματα (όπως πώς να δημιουργήσουμε ένα πολυτελές επίπεδο ζωής για όλους με ένα μίνιμουμ εργασιακού χρόνου, πώς να κάνουμε την παραγωγή ασφαλή, καθαρή και παιχνιδιάρικη, εάν είναι δυνατόν, πώς θα μπορέσουμε να ενοποιήσουμε καλύτερα τη βιομηχανία και τη γεωργία, πώς να ενοποιήσουμε καλύτερα τη χειρωνακτική με τη διανοητική εργασία κ.λπ.).

Υπάρχουν δύο απόψεις στον κομμουνισμό. Η πρώτη είναι το να θέσουμε υπό την κυριότητα όλων ολόκληρο τον πλούτο του κόσμου, στο όνομα ολόκληρης της ανθρωπότητας, επειδή ο πλούτος αυτός αποτελεί τη συλλογική εργασία της. «΄Όλα ανήκουν σε όλους». Αυτό προϋποθέτει την κατάργηση ολόκληρης της ιδιοκτησίας, την κατάργηση της παρακράτησης από λίγους όλων των πόρων για την ευημερία όλων.
Η δεύτερη είναι το να οργανωθεί η κοινωνία σύμφωνα με την αρχή «από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του». Αυτό σημαίνει ότι κάθε τι πρέπει να παράγεται, να διανέμεται και να ανταλλάσσεται ελεύθερα σύμφωνα με τις ανάγκες. Ο καθένας μπορεί να είναι γνώστης των αναγκών του και μπορεί να παίρνει δωρεάν από την κοινή αποθήκη ό,τι χρειάζεται. Εάν υπήρχε έλλειψη, τα αγαθά θα μοιράζονταν ανάλογα με τις ανάγκες. Ένας από τους λόγους που η κατάργηση του χρήματος αποτελεί μια αναγκαιότητα είναι επειδή δεν μπορεί να υπάρξει ακριβές μέτρο της παραγωγικής συνεισφοράς κάθε ατόμου καθώς η παραγωγή είναι σήμερα τόσο περιπλεγμένη.

Αυτές οι δύο απόψεις του κομμουνισμού είναι στενά συνυφασμένες μεταξύ τους: κοινή κατοχή των απαραίτητων προϋποθέσεων παραγωγής και κοινή απόλαυση των καρπών αυτής της παραγωγής. Η κατάργηση της ιδιοκτησίας προϋποθέτει την κατάργηση του συστήματος μισθωτής εργασίας. Η διατήρηση κάποιας μορφής ιδιωτικής ιδιοκτησίας ή χρηματικής ανταλλαγής θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανασυγκρότηση των τάξεων και του κράτους. Όπως σημείωσε ο Κροπότκιν «η Επανάσταση, υποστηρίζουμε, πρέπει να είναι κομμουνιστική. Εάν δεν είναι, τότε θα καταπνιγεί σε ποταμούς αιμάτων και πρέπει να αρχίσουμε ξανά από την αρχή».

Ο κομμουνισμός δεν είναι κάποιο άσκοπο όνειρο. Ακόμα και στη σημερινή καπιταλιστική κοινωνία, έχουμε δημόσιες γέφυρες, παραλίες, δρόμους, πάρκα, μουσεία, βιβλιοθήκες και εγκαταστάσεις νερού (τουλάχιστον σε κάποιες πόλεις) που είναι ελεύθερα να χρησιμοποιηθούν από τον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του. Για παράδειγμα, ο βιβλιοθηκάριος δεν σε ρωτάει ποιες ήταν οι υπηρεσίες που προσέφερες στην κοινωνία για να δανειστείς ένα βιβλίο. Υπάρχουν άπειρα παραδείγματα που μας δίνουν μια ιδέα για το τι είναι δυνατό κάτω από μια αταξική και χωρίς χρήμα κοινωνία.


ΗΤΑΝ ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ, ΟΧΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ!

Μια από τις περισσότερο κοινές ψευδείς αντιλήψεις για τον κομμουνισμό είναι ότι σημαίνει απλώς και μόνο ένα δρακόντειο αστυνομικό κράτος όπου μια μικρή ελίτ του κόμματος εκμεταλλεύεται την πλειοψηφία του πληθυσμού, όπως έγινε στην ΕΣΣΔ, στις αποικίες της στην Ανατολική Ευρώπη και ό,τι συμβαίνει τώρα στην Κίνα, στη Βόρεια Κορέα και στην Κούβα. Υπάρχουν αρκετές θεωρίες όσον αφορά σε ποιον τύπο κοινωνίας βρίσκονταν ή βρίσκονται οι παραπάνω χώρες, αρχίζοντας από τον «γραφειοκρατικό καπιταλισμό» του ελευθεριακού σοσιαλιστή Κορνήλιου Καστοριάδη και φτάνοντας σε εκείνους τους αναρχικούς που ισχυρίζονται ότι ήταν «κρατικός καπιταλισμός». Όλοι όμως, συμφωνούν ότι όλες αυτές οι κοινωνίες ήσαν ή είναι καπιταλιστικές και όχι κομμουνιστικές.

Ο John Crump (σ.τ.μ.: Βρετανός αναρχικός κομμουνιστής) παραθέτει πέντε κριτήρια για τις (ελευθεριακές) μορφές του κομμουνισμού: 1) Τα μέσα παραγωγής θα ανήκουν και θα ελέγχονται από την κοινότητα και η παραγωγή θα προσαρμοστεί στην ικανοποίηση των αναγκών του καθένα. Η παραγωγή θα είναι προς χρήση και όχι προς πώληση στην αγορά. 2) Η διανομή θα γίνεται σύμφωνα με τις ανάγκες και όχι με την έννοια του αγοράζω και πουλώ. 3) Η εργασία θα είναι εθελοντική και δεν θα επιβάλλεται σε εργάτες με την έννοια του καταναγκαστικού συστήματος μισθού. 4) Θα υπάρχει μια ανθρώπινη κοινότητα και οι κοινωνικοί διαχωρισμοί οι βασισμένοι σε τάξη, εθνικότητα, φύλο ή ράτσα θα πρέπει να εξαφανιστούν. 5) Αντίθεση σε όλα τα κράτη ακόμα και σε εκείνα που ψευδώς ανακηρύσσονται από μόνα τους σε «εργατικά κράτη». (Βλέπε John Crump, Non-Market Socialism, MacMillan, 1987, pp 42-46).

Στη βάση αυτών των κριτηρίων μπορούμε τώρα να δούμε ότι η παλιά ΕΣΣΔ, που διευθυνόταν από τους Μπολσεβίκους από το 1917, ήταν μια ταξική κοινωνία στην οποία το κράτος, η αγορά και το μισθωτό σύστημα διατηρήθηκαν, δίνοντας τη δυνατότητα σε μια μικρή γραφειοκρατική ελίτ να εξαναγκάσει την πλειοψηφία του πληθυσμού να εργαστεί γι’ αυτήν. Και όπως μια ομάδα συμβουλιακών κομμουνιστών είπε στη δεκαετία του 1930, «η αντίληψη της δημιουργίας κοινωνικών σχέσεων των Μπολσεβίκων δεν είναι, γι’ αυτό το λόγο, τίποτα παραπάνω από μια καπιταλιστική οικονομία που αναλαμβάνεται από το Κράτος και επιβάλλεται δια μέσου της γραφειοκρατίας του. Ο Μπολσεβίκικος σοσιαλισμός είναι κρατικά οργανωμένος καπιταλισμός».

ΣΥΝΘΕΣΗ: ΑΝΑΡΧΙΚΟΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ

Ο αναρχισμός και ο κομμουνισμός είναι απαραίτητο συμπλήρωμα ο ένας στον άλλον. Χρειάζεται μια σύνθεση και των δύο για μια ελεύθερη κοινωνία ισότητας. Για τον Κροπότκιν είναι «κομμουνισμός χωρίς κυβέρνηση, ελεύθερος Κομμουνισμός. Είναι η σύνθεση των δύο αυτών πρωταρχικών στόχων ασκούμενη από την ανθρωπότητα από την αυγή της ιστορίας –οικονομική ελευθερία και πολιτική ελευθερία».

Από την άλλη πλευρά, ο κομμουνισμός πρέπει να είναι αναρχικός, διαφορετικά θα είναι εξουσιαστικός κομμουνισμός. Οι κομμουνιστικές οικονομικές ρυθμίσεις χωρίς ελεύθερη, εθελοντική συμφωνία εύκολα θα οδηγήσουν σε δικτατορία μιας μειοψηφίας. Ο κομμουνισμός χρειάζεται να είναι ελεύθερος, μη κρατικός και εθελοντικός από το ξεκίνημά του. Όπως σημείωσε ο Κροπότκιν «οι κομμουνιστικές οργανώσεις δεν μπορεί να αφεθούν να δημιουργηθούν από νομοθετικά σώματα που ονομάζονται κοινοβούλια, δημοτικά ή κοινοτικά συμβούλια. Πρέπει να είναι δουλειά όλων, μια φυσική ανάπτυξη, ένα παράγωγο της εποικοδομητικής μεγαλοφυΐας των μαζών. Ο κομμουνισμός δεν μπορεί να επιβληθεί από τα πάνω, πρέπει να παραμένει ζωντανός, ακόμα και για λίγους μήνες, όταν η συνεχής και καθημερινή συνεργασία όλων τον επιδοκιμάσει. Πρέπει να είναι ελεύθερος». Ο κομμουνισμός δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τον αναρχισμό, χωρίς τις χιλιάδες εθελοντικούς συνδέσμους που σχηματίζονται και ξαναδημιουργούνται για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των ανθρώπων.

Από την άλλη πλευρά, ο αναρχισμός από μόνος του, χωρίς κομμουνιστικές οικονομικές ρυθμίσεις, μπορεί να διαιωνίσει τους ταξικούς διαχωρισμούς. Εάν η ιδιωτική ιδιοκτησία ή το χρήμα διατηρηθούν σε κάποια μορφή, αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί από κάποιες ομάδες ώστε να εκμεταλλευτούν άλλες. Είναι μάταιο να μιλάμε για πολιτικές ελευθερίες όταν η οικονομική σκλαβιά υπάρχει ακόμα. Η κατάργηση του κράτους προϋποθέτει την κατάργηση του καπιταλισμού. Ο αναρχισμός χρειάζεται τον κομμουνισμό, επειδή με το να ικανοποιήσει τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες, όπως τροφή και καταφύγιο για όλους, ο κομμουνισμός προσφέρει την υλική βάση για τον αναρχισμό ή την πολιτική ελευθερία.
Από τη στιγμή που ο καπιταλισμός, το μισθωτό σύστημα και το κράτος καταργηθούν, οι άνθρωποι θα είναι πραγματικά ελεύθεροι να αναπτύξουν τις δικές τους δυνάμεις όπως επιθυμούν. Ο αναρχικός κομμουνισμός στοχεύει στο να δημιουργήσει το μέγιστο ποσοστό ατομικότητας συνδυασμένο με το μέγιστο βαθμό κοινότητας και στην πορεία να δημιουργηθεί ευδαιμονία και ευημερία για όλους.

Σήμερα διαπιστώνουμε ότι αρκετοί σύγχρονοι αναρχικοί έχουν έλλειψη κάθε αντίληψης κομμουνισμού ή σοσιαλισμού γι’ αυτό το ζήτημα. Ο αναρχισμός γι’ αυτούς εξαντλείται στο σχηματισμό φιλελεύθερων αντιεξουσιαστικών ομαδοποιήσεων βασισμένων πάνω στα υποκειμενικά γούστα των ανθρώπων. Εκλαμβάνεται ο αναρχισμός ως μια απόλυτη αντιεξουσιαστική και αντικυβερνητική ιδέα, παρά ως μια έκφραση αντικαπιταλισμού / αντικρατισμού ή ως μια κομμουνιστική τάση μέσα στην κοινωνία. Ακόμα, βλέπουμε ότι μερικοί σύγχρονοι αναρχικοί, ειδικά αυτοί με μαρξιστικό ή λενινιστικό παρελθόν, δίνουν σημασία μόνο στις οικονομικές πλευρές του αναρχισμού κι έτσι εστιάζουν μεν στην ταξική πάλη, αλλά χωρίς καμία ιδέα για αντιεξουσιαστική οργάνωση.


ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΑΝΑΡΧΙΚΟΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ

Υπάρχει μια τάση σήμερα από αρκετούς αναρχικούς να βλέπουν τον αναρχικό κομμουνισμό ως ανεπίκαιρο. Ο «κομμουνισμός», βέβαια, ήταν το παράγωγο μιας κοινωνίας βασανισμένης σε φαύλους ταξικούς διαχωρισμούς, αλλά από τότε μέχρι σήμερα, ισχυρίζονται οι ίδιοι, αυτοί οι διαχωρισμοί δεν είναι και τόσο διακριτοί (ξεκάθαροι). Η άποψη αυτή είναι γελοία. Πρώτα απ’ όλα, η κοινωνία σήμερα είναι ακόμα βασισμένη στην ταξική εκμετάλλευση όπως και εκατό χρόνια πριν και η εκμετάλλευση αυτή κάτω από το νεοφιλελευθερισμό ή τη λεγόμενη Νέα Δεξιά έχει ενταθεί! Δεύτερον, υπάρχει μια αληθινή ανάγκη να ξαναγίνει επίκαιρη η ταξική πάλη και ο αναρχικός κομμουνισμός. Η εργατική τάξη έχει αλλάξει: η εικόνα της αντρικής, λευκής, βιομηχανικής εργατικής δύναμης ανήκει πλέον στο παρελθόν. Η εργατική τάξη τώρα, ως επί το πλείστον, κυριαρχείται από (έκτακτους) εργαζόμενους στους τομείς των υπηρεσιών και όχι βιομηχανικούς εργάτες. Επίσης, πλειοψηφία της εργατικής τάξης είναι γυναίκες και ένα υψηλό ποσοστό της στην Aotearoa (Νέα Ζηλανδία) τουλάχιστον είναι Μάορι και καταγόμενοι από τα νησιά του Ειρηνικού (σ.τ.μ.: το ίδιο συμβαίνει στις περισσότερες ευρωπαϊκές και αναπτυγμένες ή αναπτυσσόμενες χώρες). Από εδώ και στο εξής χρειάζεται να σκύψουμε την προσοχή μας στους αγώνες των Μαορί και των νησιωτών του Ειρηνικού, των μη μισθωτών, των γυναικών της εργατικής τάξης ως μέρος της ταξικής πάλης (σ.τ.μ.: Φυσικά, αυτό πρέπει να ισχύσει και να έχει την ανάλογη έκφραση και σε χώρες όπως η Ελλάδα κ.ο.κ.). Ο αγώνας ενάντια στην ταξική εκμετάλλευση πρέπει να συμπεριλάβει όχι μόνο αγώνες ενάντια στα ταξικά αφεντικά, αλλά και αγώνες ενάντια σε όλα αυτά που διαχωρίζουν την εργατική τάξη, όπως σεξισμός και ρατσισμός. Η ταξική πάλη είναι ο αγώνας εκείνος για να απελευθερωθεί ολόκληρη η ανθρωπότητα και όχι κάποια συγκεκριμένη τάξη ή ομάδα (δηλαδή προϋποθέτει την αυτοκατάργηση της εργατικής τάξης).

Μια συγκεκριμένη και άξια λόγου άποψη για την ανανέωση του αναρχικού κομμουνισμού έρχεται από την εργασία του αμερικάνου οικο-αναρχικού Μάρεϊ Μπούκτσιν. Η οικολογική κρίση σημαίνει ότι πρέπει όχι μόνο να αναζητήσουμε μια αληθινά δημοκρατική μέθοδο παραγωγής, αλλά ακόμα να παράγουμε αγαθά μέσω ενός οικολογικά εφικτού τρόπου. Ο Μπούκτσιν έχει διατυπώσει έναν οικο-αναρχικό κομμουνισμό που αξιώνει ότι όλες οι μορφές κυριαρχίας είναι αλληλοσυνδεόμενες. Για παράδειγμα, ισχυρίζεται ότι η οικολογική καταστροφή έχει τις ρίζες της στις ιεραρχικές σχέσεις του ενός προς τον άλλον. Εξαλείψτε αυτές τις σχέσεις και οι σχέσεις θα γίνουν φυσιολογικές. Έτσι, κάτω από τη διατύπωση του Μπούκτσιν ο αγώνας πρέπει να γίνει για να καταργηθούν όλες οι μορφές εξουσίας (τάξη, ράτσα, φύλο κλπ). Αλλά το μεγάλο πρόβλημα με τον Μπούκτσιν είναι ότι αρνείται την ταξική πάλη ως μέσο κατάργησης της εξουσίας και αντί γι’ αυτή εναποθέτει τις ελπίδες του στα λεγόμενα «νέα κοινωνικά κινήματα», καταλαμβάνοντας τα τοπικά συμβούλια μέσω της συμμετοχής σε αντιπροσωπευτικές εκλογές! Αυτή η προσπάθεια έχει αποτύχει στο παρελθόν ή έχει οδηγήσει στην αναπόφευκτη δημιουργία καθεστωτικών κομμάτων. Η αποτυχία αυτής της μη ταξικής προσέγγισης είναι αναπόφευκτη, επειδή δεν επιζητά να καταργήσει τις εκμεταλλευτικές κοινωνικές σχέσεις που αποτελούν τη βάση του καπιταλισμού. Η επαναστατική ταξική πάλη, όπως την είδαμε σε κάποιο βαθμό στην Αργεντινή πρόσφατα, είναι το μόνο μέσο με το οποίο μπορεί ο αναρχικός κομμουνισμός να επανέλθει στο προσκήνιο. Η εμπειρία μας δείχνει ότι μόνο όταν η εργατική τάξη συνειδητοποιήσει την καταπίεσή της και δράσει με έναν επαναστατικό τρόπο, είναι δυνατή η κατάργηση (ή, για να είμαστε ρεαλιστές, η όσο το δυνατόν ελάττωση) κάθε εκμετάλλευσης.

Σήμερα αρκετές αναρχικές κομμουνιστικές ομάδες σε όλο τον κόσμο είναι «πλατφορμιστικής» κατεύθυνσης. Οι πλατφορμιστές ορθώς διατείνονται ότι οι αναρχικοί κομμουνιστές είναι αναγκαίο να οργανωθούν σε ενοποιημένες συνεκτικές ομάδες ικανές να προωθήσουν πολύ καλά διατυπωμένες απόψεις. Πάντως, το πρόβλημα με μερικές πλατφορμιστικές ομάδες είναι ότι σε γενικές γραμμές θυσιάζουν την περιεκτικότητα του αναρχικού κομμουνισμού για χάρη του φετιχισμού της δικής τους οργανωτικής μορφής και έτσι τείνουν να βασανίζονται με την εσωτερική και εξωτερική τους δραστηριότητα, συχνά ανεξάρτητα από το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται η ταξική πάλη στην κοινωνία. Φαίνεται να ψάχνουν για πάντα για την ιδανική αναρχική κομμουνιστική οργάνωση. Ενώ αποτελεί μια άριστη θέση το ότι βλέπουν τον αναρχικό κομμουνισμό ως μέρος της ταξικής πάλης, συχνά παραβλέπουν την αναγκαία κομμουνιστική και non-market πλευρά του αναρχικού κομμουνισμού και έτσι φαίνεται ότι είναι λίγο περισσότερο κολλεκτιβιστές απ’ ό,τι κομμουνιστές.

Πιστεύω ότι ο αναρχικός κομμουνισμός δεν αποτελεί μια ανεπίκαιρη θεωρία, αλλά αποκτά αρκετή σημασία στη σημερινή εξουσιαστική καπιταλιστική κοινωνία. Με την άνοδο ενός ασαφούς αντικαπιταλισμού ή τουλάχιστον μιας αντισυντεχνιακής (anti-corporate) αντίληψης στην κοινωνία και ενός γενικότερου σκεπτικισμού όσον αφορά τα πολιτικά κόμματα και τα συνδικάτα, αλλά και την αυξανόμενη αμφισβήτηση των μιλιταριστικών κρατών, οι προοπτικές για τον αναρχικό κομμουνισμό φαίνονται ευνοϊκές. Ο αναρχικός κομμουνισμός είναι μια βιώσιμη, καλά μελετημένη λύση απέναντι στον καπιταλισμό, που υπερβαίνει αοριστίες του είδους να είμαστε μόνο «αντικαπιταλιστές» ή αντισυντεχνιακοί.

Η νεοφιλελεύθερη ηγεμονία πάνω στην κοινωνία είναι κατά κάποιο τρόπο ριζωμένη: μας έχει αναγκάσει να δουλεύουμε όλο και πιο σκληρά για ένα όλο και μικρότερο μισθό, μειώνοντας τα όρια ζωής και προκαλώντας μια πραγματική δυσαρέσκεια με το ζήτημα της εργασίας σε αρκετό κόσμο. Ποιος θέλει να θυσιάσει σαράντα ή περισσότερα χρόνια από τη ζωή του κάνοντας κάτι που μισεί (δουλειά) για να κερδίζει κάποιος άλλος;
Πρέπει, βέβαια, να είμαστε προσγειωμένοι. Η δυσαρέσκεια ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό δεν έχει ακόμα μετατραπεί αρκετά σε μια θετική δράση ενάντια στο σύστημα. Στον λεγόμενο «Πρώτο Κόσμο» η αντίσταση της εργατικής τάξης βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο, εάν μιλήσουμε μόνο για τις απεργίες. Αρκετοί άνθρωποι σήμερα είναι απαθείς, αποξενωμένοι και ατομικιστές. Ακόμα και εάν είναι αρκετοί αυτοί που αποδέχονται το θέαμα του μοντέρνου καπιταλισμού και τις ψεύτικες υποσχέσεις του για ευτυχία μέσω του καταναγκαστικού καταναλωτισμού, υπάρχουν ακόμα περισσότεροι που δεν κάνουν τίποτα ενάντιά του. Όταν ανεβαίνει το επίπεδο της εργατικής αυτο-δραστηριοποίησης, όπως φάνηκε πρόσφατα, η στάση αυτή σίγουρα θα αλλάξει και ριζοσπαστικά κινήματα, όπως ο αναρχικός κομμουνισμός, ίσως γίνουν ξαφνικά πάλι δημοφιλή.

Επιπλέον, ο κύριος αντίζηλος του αναρχικού κομμουνισμού στην αριστερά έχει μαραθεί: τα σοσιαλ-δημοκρατικά κόμματα έχουν ήδη καταρρεύσει (π.χ. το Alliance στη Ν. Ζηλανδία) ή έχουν μετασχηματιστεί σε ακροδεξιά νεοφιλελεύθερα κόμματα (π.χ. τα Εργατικά Κόμματα, ειδικά στις αγγλόφωνες χώρες). Οι σταλινικοί έχουν χάσει την ΕΣΣΔ και τη γοητεία της και άλλες μαρξιστικές-λενινιστικές ομάδες έχουν μεταβληθεί σε ολιγάριθμες και άσχετες με την πραγματικότητα σέχτες. Η γενική αυτή κατάρρευση της παραδοσιακής αριστεράς μας προσφέρει μια θαυμάσια ευκαιρία ώστε να ενθαρρύνουμε την ανάπτυξη μιας συνεκτικής αναρχικής κομμουνιστικής τάσης ανάμεσα στους ανθρώπους.

Toby

  • Το κείμενο αυτό βασίστηκε στις non-market αναρχικές κομμουνιστικές θεωρίες του Κροπότκιν. Το σπουδαιότερο έργο του είναι το «The Conquest of Bread» («Η κατάκτηση του ψωμιού») {που μπορεί να βρεθεί στο site μας αλλά και σε βιβλίο από τις εκδόσεις του Ελεύθερου Τύπου}– του οποίου η μελέτη είναι άκρως απαραίτητη εάν ενδιαφέρεστε για τον αναρχικό κομμουνισμό. ¶λλα σημαντικά έργα του Κροπότκιν είναι το «Αναρχικός Κομμουνισμός» και «Αναρχισμός: Η Φιλοσοφία του και το Ιδανικό του» (έχουν εκδοθεί από τον «Ελεύθερο Τύπο»). Η καλύτερη σύντομη επισκόπηση του αναρχικού κομμουνισμού του Κροπότκιν είναι το έργο του Alain Pengam «Anarchist Communism», το οποίο περιλαμβάνεται στο βιβλίο με τίτλο «Non-Market Socialism in the Nineteenth and Twentieth Centuries» («Non-Market Σοσιαλισμός στο 19ο και 20ό αιώνα»), που εξέδωσαν οι John Crump και Maximilien Rubel (στα ελληνικά έχει κυκλοφορήσει το έργο του «Ο Μαρξ θεωρητικός του Αναρχισμού» στις εκδόσεις Μικρά Κείμενα Νο 3 και ως ένθετο στο περιοδικό «Κείμενα» πτου εξέδιδε ο Γιάννης Γαλανόπουλος). (Το κείμενο του A. Pengam «Anarchist Communism» αναμένεται να κυκλοφορήσει στα ελληνικά ως κείμενο-μπούσουλας σε βιβλίο-συλλογή αναρχικών κομμουνιστικών άρθρων από την εκδοτική ομάδα «Κόκκινο Νήμα»).

  • Το παρόν κείμενο δημοσιεύτηκε στο τεύχος 24 του αναρχικού δελτίου «Thrall» («Δούλος» ή «Σκλάβος») – από όπου και μεταφράστηκε – Το εν λόγω έντυπο εκδίδεται στη Νέα Ζηλανδία (διεύθυνση: P.O. BOX 22-076, Christchurch, Aotearoa/New Zealand, email: thrallnet@yahoo.com και www.thrall.orcon.net.nz ή www.freespeech.org/thrall).